DNA uit de grotten van Goyet (Namen)
Tussen 45.000 en 25.000 jaar geleden kwam vrouwelijk geërfd mtDNA M (innhet groen) voor in Goyet en La Rochette. Daarnaast R, U en haar dochters U5, U2, U3, U4, U5, U7, U8 en U9.
DNA afkomstig van 8 verschillende individuen waarvan de resten gevonden werden in de grotten van Goyet, konden geanalyseerd worden. Dat is niet evident. DNA van oude botten is vaak aangetast, onbruikbaar. Twee individuen hadden mtDNA (eenvoudig uitgelegd DNA dat via de vrouw wordt doorgegeven, ideaal voor het opstellen van een stamboom), mtM, dat tussen 34.000 en 35.000 jaar oud was. Dat kwam ook voor bij één individu van La Rochette (F) dat 28.000 jaar geleden overleed. Dit is de eerste vondst van mtM in Europa. De vondsten in Goyet zijn tussen 15.000 en 35.000 jaar oud. In Leipzig analyseerde men het complete genoom van 55 Europese jagers en verzamelaars, (waaronder de 8 van Goyet) die leefden tussen 8000 en 43.000 jaar geleden.
Ingang van de grot van Goyet (prov. Namen)
Tussen waarschijnlijk 80.000 en 65.000 jaar geleden begon de belangrijkste exodus van Homo sapiens uit Afrika. Het mtDNA dat Afrika verliet was mtL3 dat verdere evolueerde door mutatie veranderde splitste in twee dochters, mtM en mtN. De schatting van de ouderdom van zowel mtM als mtN door deze onderzoekers is 50.000 à 60.000 jaar. Dit is een berekening op basis van de gemiddelde snelheid van genetische mutaties. Alle hedendaagse mensen buiten sub-Saharaans Afrika stammen af van voormoeders die mtM en mtN droegen. De meerderheid van hedendaagse Europese mtDNA-genen horen bij de groep mtU, een dochter van mtN.
Tijdens de laatste ijstijd. Enkel mtDNA U is teruggevonden. Het niveau van de oceanen is veel lager, tot 120 m, het continent veel groter en de ijskappen veel groter, b.v. in Schotland.
Tot nog toe was mtM niet in Europa gevonden, enkel mtN. Men wist dat mtM zich verspreidde in Azië en Australië. De nieuwe studie is verrassend maar impliceert dat mtM in Europa verdween.
Tussen 14.500 en 11.500 heeft het ijs zich een beetje teruggetrokken. Enkel mtDNA van het type U werd teruggevonden.
11.500 – 7000. De laatste jagers en verzamelaars van Europa hadden voornamelijk mtDNA van het type U5 en een beetje U5 in Zweden
Discussie. Al dan niet langs Centraal-Azië en/of de Balkan?
Uit – onder andere – de aanwezigheid van Homo sapiens in Australië, meer dan 60.000 jaar geleden, kan men afleiden dat de definitieve exodus van Homo sapiens uit Afrika minstens 65.000 à 80.000 jaar geleden gebeurde, dus vroeger dan de auteurs van het artikel opgeven.
De auteurs stellen dat mensen met mtM niet enkel naar Azië maar ook in dezelfde trek van Afrika naar Europa trokken. Dat is mogelijk maar het is – ook na deze nieuwe vondsten – niet zeker. In de analyse van de 55 individuen zijn er geen bij van de Balkan of Griekenland. Dit is een belangrijke ontbrekende schakel. Als mtM daar zou aangetroffen zijn dan was de kans groot dat de mtM-genen van Goyet en La Rochette via de Balkan in onze kontreien waren beland. Dat mtM uit Centraal-Azië Europa bereikte blijft ook na deze studie mogelijk. De laatste ijstijd (LGM) had geen alles vernietigende invloed aan de Middellandse Zee. Waarom zou mtM daar zijn blijven bestaan? Als mtM al 35.000 jaar geleden in België voorkwam waarom zou het zich voor de laatste ijstijd niet naar het zuiden verspreid hebben. Tijd genoeg.
Is het Europese mtM verdwenen door het verdwijnen van de mens in gebieden die tijdens de laatste ijstijd onder het ijs kreunden? Best mogelijk. Er woonden weinig of geen mensen ten noorden van b.v. de Franse Dordogne maar dan nog blijft het een raadsel waarom mtM niet uit het zuiden (Iberië, Italië, de Balkan) terug naar het noorden zou zijn kunnen teruggekomen zijn. Zoals vaak werpt een nieuwe belangrijke studie meer vragen op dan ze er oplost.
Dr. Marc Vermeersch marc.vermeersch@gmail.com
Bron: Cosimo Posth et al. waaronder Mietje Germonpré van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN), Pleistocene Mitochondrial Genomes Suggest a Single Major Dispersal of Non-Africans and a Late Glacial Population Turnover in Europe, Current Biology 26, 1–7, March 21, 2016.
algemeen over menselijke migraties, o.a. met schema van mtDNA- en Y-chromosoomstamboom
Marc Vermeersch, Boek 1, van Pan tot Homo sapiens. 35€.
Marc Vermeersch, Boek 2, de maatschappij van jagers en verzamelaars. 35€.
Verwante blogs:
De stamboom van Homo sapiens en meer (1) Afrika
De stamboom van Homo sapiens en meer (2) Van Afrika naar de Indusvallei
De stamboom van Homo sapiens en meer (3) Denisovamensen
De stamboom van Homo sapiens en meer (4) archaïsche mensen in Afrika
Abstract- Summary
How modern humans dispersed into Eurasia and Australasia, including the number of separate expansions and their timings, is highly debated [ 1, 2 ]. Two categories of models are proposed for the dispersal of non-Africans: (1) single dispersal, i.e., a single major diffusion of modern humans across Eurasia and Australasia [ 3–5 ]; and (2) multiple dispersal, i.e., additional earlier population expansions that may have contributed to the genetic diversity of some present-day humans outside of Africa [ 6–9 ]. Many variants of these models focus largely on Asia and Australasia, neglecting human dispersal into Europe, thus explaining only a subset of the entire colonization process outside of Africa [ 3–5, 8, 9 ]. The genetic diversity of the first modern humans who spread into Europe during the Late Pleistocene and the impact of subsequent climatic events on their demography are largely unknown. Here we analyze 55 complete human mitochondrial genomes (mtDNAs) of hunter-gatherers spanning ∼35,000 years of European prehistory. We unexpectedly find mtDNA lineage M in individuals prior to the Last Glacial Maximum (LGM). This lineage is absent in contemporary Europeans, although it is found at high frequency in modern Asians, Australasians, and Native Americans. Dating the most recent common ancestor of each of the modern non-African mtDNA clades reveals their single, late, and rapid dispersal less than 55,000 years ago. Demographic modeling not only indicates an LGM genetic bottleneck, but also provides surprising evidence of a major population turnover in Europe around 14,500 years ago during the Late Glacial, a period of climatic instability at the end of the Pleistocene.
Marc Vermeersch's Blog 