1302, Klassenstrijd in Vlaanderen (1, economie)

In 1302 versloeg een leger van ambachtslui, ridders, poorters en boeren voor het eerst in de geschiedenis een ridderleger. Het was een belangrijke etappe in de duizendjarige strijd van het volk tegen onderdrukking, voor meer democratie. Een strijd waar we vandaag nog de vruchten van plukken maar die ook vandaag nog niet definitief gestreden is.  
Dr. Marc Vermeersch

Economie

Tegen het einde van het Romeinse rijk en later

Tijdens het Romeinse Rijk was de landbouw economie een dubbel spoor. Er waren de goed georganiseerde boerderijen naar Romeins model met Romeinse technieken en daarnaast de boerderijen het volk, van de mensen die afstamden van Germaanse of Gallische voorouders die een veel lagere productiviteit hadden. Na het uiteen vallen van het Romeinse rijk in het Westen verdwenen die Romeinse villa’s. Een lange periode van invallen en chaos werd onderbroken door de Karolingische renaissance maar die werd afgebroken door de invallen van de Vikingen die het economisch leven weer onderuit haalden. Vanaf de negende eeuw zou het economisch leven snel hernemen. De handel herleefde ook snel. In Londen werden in de periode 991-1002 tolrechten betaald door kooplui uit Vlaanderen, Hoei en Luik. Aan het einde van de 11^e eeuw trokken Italiaanse handelaars door Frankrijk ook tot in Londen.

De opkomst van de steden

De opleving van de steden begon ook voor het jaar 1000 en zou in de 11^e eeuw een snelle groei kennen. In Vlaanderen verwierven ze privileges van de graaf, de bisschop of kloosters, kochten zich vrij en gingen zichzelf besturen al had de vorst vaak nog zijn vertegenwoordigers in het bestuur. Soms werden ze geheel onafhankelijk, vormden ze een gemeente. De oudst bekende in onze streken was Kamerrijk/Cambrai dat zich in 1077, na een lange strijd, vrij maakte van zijn heer, de bisschop. Van in het begin bestond in de steden een groep burgers (of poorters, ook patriciërs genaamd )die leefden van handel en andere ondernemingen die men rijk kan noemen en het bestuur in de steden in handen hadden. Zij kochten b.v. wol op en verkochten het afgewerkte laken. Het zou niet lang duren vooraleer kooplui de wol in eigendom hadden en die eigendom behielden tot het laken klaar was. Weefstoelen bleven meestal eigendom van de wevers die thuis werkten. Een zuivere verhouding kapitalist-arbeider was dit niet maar het stond er niet ver van.

De grote massa bestond uit ambachtslui. Het grootste aantal werkte in de lakenindustrie zoals de wevers en de volders[1]. Vanaf de twaalfde eeuw verengden ze zich in gilden. “Vanaf de 13^e eeuw verzetten deze verenigingen zich heftig tegen de patriciërs, die hun administratieve macht gebruikten om lonen en regels voor te schrijven welke even voordelig voor de werkgevers als nadelig voor de arbeiders waren, of om hun eigen straffeloosheid te waarborgen. Het verzet van de handwerklieden werd onderdrukt met de sterke arm en toch waren er in de tweede helft van de 13^e eeuw voortdurend stakingen en ongeregeldheden en het patricische regime verloor ten slotte, maar het verrijkte wel het artistiek erfgoed van de westerse beschaving met de hallen en belforten in Ieper, Brugge en andere steden, die blijven bestaan als herinnering aan de economische macht van deze steden die in de 13^e eeuw een hoofdrol vervulden in handel en nijverheid.” (p. 33)

Laken

Na het verdwijnen van de Romeinse staat in onze landen gingen de meeste van de gevorderde technieken verloren. Al tijdens de derde eeuw schreven de Romeinen over de goede kwaliteit van mantels, gemaakt van laken, dat werd gemaakt van wol, uit Doornik Atrecht/Arras. Na het jaar 1000, tijdens de 11^e eeuw, was Atrecht een van de belangrijkste steden van de productie van laken ten noorden van Parijs. In Vlaanderen kende de lakenindustrie een steile opgang in Gent, Ieper, Brugge maar ook in veel kleinere steden. Er is ook altijd vlas geteeld waarvan linnen gemaakt werd maar dat was slechts een fractie van de lakennijverheid. De oudste vermelding van de import van Engelse wol komt uit 1113. Een teken dat laken toen een zeer hoge vlucht nam want wol kwam al lang niet meer van eigen schapen, ondanks de uitbreiding van de gronden, maar ook uit Zeeland, de Kempen en de Ardennen.

Dat laken was van een hoge kwaliteit zodat het ook in het buitenland gegeerd was en internationaal verhandeld werd. Er was een zekere specialisatie van de verschillende steden. De kruistochten (1099, de verovering van Jeruzalem onder leiding van Godfried van Bouillon) zorgden voor een grote internationale bekendheid van Vlaams laken in heel Europa, tot Novgorod in Rusland, zelfs tot in Azerbeidjan. Het Vlaamse laken was in het buitenland in de eerste plaats bekend bij koningen en adel. Door de inkomsten uit laken konden steden als Ieper een zeer grote lakenhalle bouwen waar laken verhandeld werd.

[1] De taak van de volder is het vollen (‘laten vervilten’) van een wollen weefsel. Dit is een bewerking om de vezels dichter ineen te werken, waardoor een stevige, waterdichte stof ontstaat die minder vatbaar is voor krimp. Volgens de traditionele methode wordt het weefsel gedompeld in een grote bak met heet water, urine en vollersaarde: een vettige klei die het vuil uit de vezels opneemt. Door het weefsel met de voeten aan te stampen zal de stof vervilten en krimpen. Het vollen was zwaar en vuil werk. https://nl.wikipedia.org/wiki/Volder

 

 

130.000 jaar geleden, mensen in Amerika

 

Links een mammoet, rechts een mastodont. Beide olifantachtigen leefden in Noord-Amerika. De mastodont zou ook Zuid-Amerika bereiken. Beide werden waarschijnlijk door moderne mensen 10.000 à 11.000 jaar uitgeroeid.

Recent werd bekend gemaakt dat op de Cerutti Mastodon (CM) site in Californië 5 werktuigen werden gevonden en overblijfselen van een mastodont. Deze Mammut americanum is een olifantachtige, verwant aan de mammoet.
Mammut kwam voor in zowel Noord- als Zuid-Amerika van ruim 4 miljoen tot ongeveer 10.000 jaar geleden. De laatste Mammut-populaties kwamen voor in Zuid-Amerika, zo’n 9000 jaar geleden, mogelijk nog recenter, waar ze een tijd lang naast mensen leefden. Er zijn zeven soorten ontdekt waarvan de bekendste Mammut americanum was, die tevens de laatste soort was. Alle Mammut-soorten waren olifantachtige dieren die van bladeren leefden. Sommige soorten waren wolharig, terwijl andere dat waarschijnlijk niet waren.
Uit de analyse van de botten bleek dat deze gebroken waren toen het dier juist gestorven was. Vijf grote keien, gebruikt als hamer en aambeeld, vertonen sporen van sleet en impact. Ze werden gebruikt om merg uit de botten te halen. Mogelijk ook om het bod te gebruiken om werktuigen te maken. De 230Th/U radiometrische analyse van verschillende botfragmenten af van de ouderdom van 130.700 ± 9.400 jaar. De vondsten duiden op een aanwezigheid van mensen in die periode in Amerika.

130.000 jaar oude botten van de mastodont botten gevonden in de Cerruti Grotten in Californië, inde omgeving van San Diego. De botten vertonen sporen die enkel door de mens kunnen veroorzaakt zijn.

Uit de vondst kon niet afgeleid worden welke mensen typen de sporen in Californië had nagelaten. In aanmerking komen: neanderthalers, denisovanen en een derde onbekend mensen type waarvan men weet dat het leefde in Noord Azië. Het valt uiteraard niet uit te sluiten dat een ouder mensentype in Oost-Siberië of Amerika was blijven leven. Als dat in Afrika (Homo naledi, West-Afrika) of de Indonesisiche archipel (Homo floresiensis, Homo erectus) het geval was, waarom niet in Amerika? De kans dat dit Homo sapiens zou geweest zijn is uiterst klein. De oudste datums voor ‘Out of Africa’ voor Homo sapiens gaan terug tot 115.00 à 120.000 jaar geleden.

Een kei die als hamer gebruikt werd om de botten van de mastodont te klieven en zo het gewaardeerde merg te kunnen eten. Merg wordt tot vandaag soms nog gebruikt in de Franse keuken.

Dit is een zeer belangrijke vondst. De aanwezigheid van de mens in Amerika is honderdduizend jaar ouder dan gedacht. Het eindigt hopelijk de discussie van de ‘die hards’ onder de onderzoekers die al meer dan 20 jaar volhouden dat de moderne mens pas 14.000 jaar geleden de oversteek naar Amerika maakte. Ik mijn Boek 2 kan u de argumenten lezen dat Amerika sedert minstens 23.000 jaar geleden door moderne mensen bewoond is. Een recente studie van de vondst in de Bluefish Caves, Canada, verlegt de oudste datum zelfs naar 24.000 jaar cal. (zie verder voor de abstract van dit artikel)
Dr. Marc Vermeersch    marc.vermeersch@gmail.com
Bronnen:
Marc Vermeersch. De geschiedenis van de mens. Deel I, jagers eb verzamelaars.
– Boek 1, van Pan tot Homo sapiens. (2de uitgebreide druk 2014). 35€
– Boek 2, de maatschappij van -jagers en verzamelaars. (2de uitgebreide druk 2014) 35€

 

http://www.nature.com/nature/journal/v544/n7651/full/nature22065.html

Nature | Letter
A 130,000-year-old archaeological site in southern California, USA
Steven R. Holen, Thomas A. Deméré, Daniel C. Fisher, Richard Fullagar, James B. Paces, George T. Jefferson, Jared M. Beeton, Richard A. Cerutti, Adam N. Rountrey, Lawrence Vescera & Kathleen A. Holen
Nature 544, 479–483 (27 April 2017) doi:10.1038/nature22065
Received 17 March 2016 Accepted 13 March 2017 Published online 26 April 2017
Corrected online 08 May 2017
Abstract
The earliest dispersal of humans into North America is a contentious subject, and proposed early sites are required to meet the following criteria for acceptance: (1) archaeological evidence is found in a clearly defined and undisturbed geologic context; (2) age is determined by reliable radiometric dating; (3) multiple lines of evidence from interdisciplinary studies provide consistent results; and (4) unquestionable artefacts are found in primary context1, 2. Here we describe the Cerutti Mastodon (CM) site, an archaeological site from the early late Pleistocene epoch, where in situ hammerstones and stone anvils occur in spatio-temporal association with fragmentary remains of a single mastodon (Mammut americanum). The CM site contains spiral-fractured bone and molar fragments, indicating that breakage occured while fresh. Several of these fragments also preserve evidence of percussion. The occurrence and distribution of bone, molar and stone refits suggest that breakage occurred at the site of burial. Five large cobbles (hammerstones and anvils) in the CM bone bed display use-wear and impact marks, and are hydraulically anomalous relative to the low-energy context of the enclosing sandy silt stratum. 230Th/U radiometric analysis of multiple bone specimens using diffusion–adsorption–decay dating models indicates a burial date of 130.7 ± 9.4 thousand years ago. These findings confirm the presence of an unidentified species of Homo at the CM site during the last interglacial period (MIS 5e; early late Pleistocene), indicating that humans with manual dexterity and the experiential knowledge to use hammerstones and anvils processed mastodon limb bones for marrow extraction and/or raw material for tool production. Systematic proboscidean bone reduction, evident at the CM site, fits within a broader pattern of Palaeolithic bone percussion technology in Africa3, 4, 5, 6, Eurasia7, 8, 9 and North America10, 11, 12. The CM site is, to our knowledge, the oldest in situ, well-documented archaeological site in North America and, as such, substantially revises the timing of arrival of Homo into the Americas.
Earliest Human Presence in North America Dated to the Last Glacial Maximum: New Radiocarbon Dates from Bluefish Caves, Canada
Lauriane Bourgeon , Ariane Burke, Thomas Higham in PLOS.
Published: January 6, 2017
Abstract
The timing of the first entry of humans into North America is still hotly debated within the scientific community. Excavations conducted at Bluefish Caves (Yukon Territory) from 1977 to 1987 yielded a series of radiocarbon dates that led archaeologists to propose that the initial dispersal of human groups into Eastern Beringia (Alaska and the Yukon Territory) occurred during the Last Glacial Maximum (LGM). This hypothesis proved highly controversial in the absence of other sites of similar age and concerns about the stratigraphy and anthropogenic signature of the bone assemblages that yielded the dates. The weight of the available archaeological evidence suggests that the first peopling of North America occurred ca. 14,000 cal BP (calibrated years Before Present), i.e., well after the LGM. Here, we report new AMS radiocarbon dates obtained on cut-marked bone samples identified during a comprehensive taphonomic analysis of the Bluefish Caves fauna. Our results demonstrate that humans occupied the site as early as 24,000 cal BP (19,650 ± 130 14C BP). In addition to proving that Bluefish Caves is the oldest known archaeological site in North America, the results offer archaeological support for the ªBeringian standstill hypothesisº, which proposes that a genetically isolated human population persisted in Beringia during the LGM and dispersed
from there to North and South America during the post-LGM period.

Schedel, 400.000 jaar oud, gevonden in Aroeira, Portugal

400.000 jaar geleden leefde in Europa Homo heidelbergensis, opvolger van Homo erectus en in Europa voorloper van de neanderthaler.

lateraal zicht op Aroeira 3, schedel van een Homo heidelbergensis

 

In de Gruta da Aroeira (de grot van Aroeira, Portugal) werden recent vrij complete resten van een schedel gevonden, Aroeira 3. Andere schedels, Aroeira 1 en Aroeira 2 waren ver van compleet. De ouderdom werd met verschillende methodes onderzocht en geschat op 390.000 à 436.000 jaar. Belangrijk was dat er ook stenen werktuigen, vuistbijlen, gevonden werden die met de Acheuleaanse techniek gemaakt werden. Dat is voor Europa vrij vroeg. Men gebruikte vooral kwarts maar ook vuursteen.

Men vond in samenhang met de schedel en de werktuigen verbrande botten. Vanaf ca. 500.000 jaar geleden nam het gebruik van vuur toe, waarschijnlijk omdat men het beter kon bewaren en/of omdat men vuur kon maken.

Vindplaatsen in Europa die ongeveer even oud zijn als deze van Aeoeira

 

De schedel vertoont gelijkenissen met schedels die ongeveer even oud zijn en gevonden werden in Sima de los Huesos, Atapuerca (ES), in Bilzingsleben, Steinheim (beide DU), en Petralona (GR) maar ook met veel jongere Neanderthalschedels. De verschillen met schedels als Arago 21 (FR) en Ceprano (IT) zijn groter. Deze schedels lijken sterk op die van Afrikaanse schedels in Kabwe en Bodo. Indien dit waar zou zijn zij getuigen van een recentere migratie afkomstig uit Afrika.

De herseninhoud van Aroeira 3 wordt geschat op meer dan 1100 cm³ wat vrij groot is voor deze periode.

Dr. Marc Vermeersch                  marc.vermeersch@gmail.com

De evolutie van de vroegste mensen in Europa (maar ook in Afrika en Azië) wordt uitgebreid besproken in:
Marc Vermeersch, geschiedenis van de mens. Boek 1, van Pan tot Homo sapiens.  

Kunst. 38.000 jaar oud in de Abri Cellier

Recent werden in een Franse grot in de vallei van de Vézère (Dordogne, F) 16 gegraveerde kalsteenblokken ontdekt. De oudste zijn tot 38.000 jaar oud, de periode van het aurignacien, de oudste periode van Homo sapiens in Europa. De grot Abri Cellier werd reeds onderzocht in 1927. Collier vond er toen 15 kalksteenblokken waarin gegraveerd of gehakt was. Het zijn de in Europa oudst bekende  maar ook op geschilderd door (vermoedelijk) Homo sapiens.
De gravures stellen mammoeten en paarden voor. Er werd verf gebruikt dat in ronde punten werd aangebracht. De onderzoekers zien een verband met het Franse pointillisme dat vanaf 1880 als techniek gebruikt werd. Een grote gedachtensprong maar het is een feit dat mensen zo lang geleden ronde punten gebruikten als deel van een grotschildering.

Archeologen voor de Abri Cellier

Prof. White één van de onderzoekers zei: “Als je aandachtig kijkt naar de oeros, zie je een betekenisvolle controle van de lijn” en “Dit is zeer vroeg, toen mensen juist begonnen vat te krijgen op het maken van beelden. (…) Ze meesterden enkele fundamentele aspecten van lijn en vorm maar er was duidelijk een lange weg af te leggen in termen van precieze reproducties.”

Foto van de gravure van een oeros op kalksteen.

 

Tekening van op kalksteen aangebrachte lijnen en grote punten die een oeros voorstellen.

Abri Cellier (F) Mogelijk werd hier een paard voorgesteld

De vraag mag hier gesteld worden of deze artiesten van het vroege aurignacien wel een exacte dan wel een subjectieve weergave van de werkelijkheid wilden maken. Dat laatste was en is vaak het geval was bij kunst. De grotschilderingen enz. in Frankrijk kunnen onderdeel geweest zijn van ceremonies waarbij men zich voorbereidde, de groep motiveerde, op de jacht. Dat kan een onderdeel geweest zijn van de religie van deze jagers en verzamelaars. De rode dots van de grotschilderingen zouden kunnen punten voorgesteld hebben waar de speren van de jagers moesten terecht komen.
Vézère. Kalksteen waarschijnlijk een mammoet

Wat hier voorgesteld werd is niet duidelijk. Misschien een mammoet.

De ouderdom van de oudste kunst van Homo sapiens schoof opnieuw een paar duizend jaar naar achter. In vergelijking met de Abri Cellier lijkt Lascaux (eveneens in de Dordogne) jong, 17.000 BP–15.500 BP. De kunst in de Abri Cellier is meer dan dubbel zo oud.

Dr. Marc Vermeersch   marc.vermeersch@gmail.com

In de (tot nog toe) drie boeken van de ‘geschiedenis van de mens’ wordt vee aandacht besteed aan kunst. Wist u b.v. dat het oudste door de mens bewerkte stenen voorwerp met duidelijk esthetisch doel 1,7 miljoen jaar oud is?
Zie: Marc Vermeersch, van Pan tot Homo sapiens. (Boek 1)
Wist u dat iets meer dan  30.000 jaar geleden Schwaben het centrum van de Europese kunsten was?
Zie: Marc Vermeersch, de maatschappij van jagers en verzamelaars. (Boek 2)
Wist u dat een muurschildering van Dja’de el Mughara, Noord-Syrie, PPNB, 9000-8000 VOT, de indruk wekt gelijkaardig te zijn aan schilderijen van Piet Mondriaan?
Zie hieronder en in Marc Vermeersch, de oorsprong van landbouw en veeteelt in Zuidwest-Azië, p. 91-92.

Speciaal mensentype in China, 125.000 à 105.000 BP

In Lingjing, niet ver van de stad Xuchang (Henan, China) werden recent twee gedeeltelijke schedels gevonden die tussen 100.000 en 125.000 jaar oud zijn. Eén van beide schedels, Xuchang 1, had een zeer grote herseninhoud, 1800 cm³. Einstein had een schedel die met 1200 cm³ gevuld was. Beide schedels hebben prominente wenkbrauwbogen, een binnenoor en achteraan een holte die sterk lijkt op die van Europese en Zuidwest-Aziatische neanderthalers. Homo sapiens had niet.

Er zijn ook duidelijke verschillen met de neanderthalers van Europa en Zuidwest-Azië. De vondsten van Lingjing hebben dunnere wenkbrauwbogen en minder robuuste schedels.

Volgens de studie kunnen ze late vertegenwoordigers zijn van andere archaïsche mensentypes als Homo erectus (die in China voorkwam maar wel zeer robuust was en een veel kleinere herseninhoud had) of Homo heidelbergensis. Dit laatste mensentype was jonger en verder ontwikkeld dan Homo erectus. In Europa ontwikkelde de neanderthaler zich uit heidelbergensis.

In China is er één andere schedel die bij Homo heidelbergensis gerekend wordt, die van Maba (Guangdong). De ouderdom wordt geschat op 130.000 jaar, weinig ouder dan de schedels van Lingjing.

De grote schedelinhoud is een argument voor de stelling dat de nieuwe vondsten van een vroege maar archaïsche Homo sapiens zijn.

Een laatste stelling over deze schedels is dat het Denisovanen waren, het jongste mensentype. Zij vermengden zich in Siberië zeker met neanderthalers en na de aankomst van Homo sapiens in Azië ook met deze laatste. De mens van Denisova is het eerste mensentype dat bijna uitsluitend gekend is door DNA. Er werd in de grot van Denisova een vingerkootje gewonden waaruit DNA kon gepuurd worden. Het verschil was groot genoeg om te besluiten dat het om een nieuw mensentype moest gaan.

De kans is groot dat Xuchang 1 een kind was van verschillende mensentypes waaronder neanderthalers, en een onbekend type met een grote schedelinhoud.

Een nieuw puzzelstukje werd aan de geschiedenis van de mens toegevoegd. We weten meer, maar de puzzel is ver van opgelost.

Dr. Marc Vermeersch                  marc.vermeersch@gmail.com

China zou kunnen tot vrij recent een labo geweest zijn waar meerdere mensentypes lang naast en door elkaar leefden.
https://marcvermeersch.wordpress.com/2012/03/15/nieuw-mensentype-ontdekt-in-china/

In Marc Vermeersch, geschiedenis van de mens, Boek 1, van Pan tot Homo sapiens wordt uitgebreid aandacht besteed aan de oudste mensentypes in China en heel Azië.
Zie: https://marcvermeersch.wordpress.com/boeken-bestellen/

 

 

 

 

De mens, een vleeseter

Films als ‘Hannibal’ spelen in op de latente angst voor kannibalen. Dat neemt niet weg dat de mens afstamy van kannibalen en dat er jaarlijks gevallen zijn van voedsel-, religieus en perverfs kannibalisme

Dirk Draulans schreef op 1 maart een stuk in Knack. De eerste zin van zijn artikel: “De mens lijkt niet gemaakt om veel vlees te eten.” Deze blog heeft als bedoeling om dit punt te weerleggen. Zowel de mens als zijn voorlopers aten vlees. Er waren evolutionaire aanpassingen. De stelling “De mens is veranderd om vlees te eten” is juist.

 

Twee kwesties scheiden

De historische kwestie wordt best gescheiden van vlees eten vandaag. AL dan niet eten is een keuze die iedereen vrij kan maken. Bekommernis over dierenleed bij het slachten is terecht. Er zijn nog wrede mistoestanden, waaronder in eigen land het levend de keel oversnijden van schapen. Het is wel bedenkelijk dat de openbare omroep zich achter het initiatief van de 40 dagen zonder vlees stelt. De VRT is een openbare omroep die zich niet moet keren tegen wat de meerderheid van de bevolking wil. Jammer dat Dirk Draulans niet kon lezen wat vandaag (2.3) stond in DS ‘Vleesverkoop daalt amper door Dagen Zonder Vlees’. Een ander artikel was ‘Veel vleesvervangers extreem ongezond’ (VTM) want ze bevatten te veel calorieën. “Hoe (on)gezond zijn vleesvervangers?” stond in DM enz. Alles is niet roze in de vleesloze ruimte.
Wat vlees betekende in de evolutie van de mens?

Chimpansees eten ook vlees

Draulans: “Het succes van de mensheid steunt op het feit dat wij vanaf 1,5 miljoen jaar geleden vleeseters geworden zijn, nadat we van fruiteters al aaseters geworden waren.” Aaseters zijn uiteraard ook vleeseters. De mens at veel eerder vlees dan 1,5 miljoen jaar geleden. Onze nauwste verwanten, de Pan, dit zijn chimpansees en bonobo’s, aten of lustten vlees.

Primaten zijn meestal omnivoren, ze eten zowel plantaardig voedsel als vlees. De nauwste verwanten van de mens, chimpansees en bonobo’s eten beide graag vlees maar alleen de chimp jaagt regelmatig. Bijna 80 genen die verband houden met het verteren van proteïnen verschillen bij mens en chimpansee. Zij weerspiegelen misschien het feit dat de mens en zijn voorlopers meer vlees ging eten de afgelopen vijf miljoen jaar. (John Whitfield, Genome scan shows human-chimp differences. Variations hint at how our lifestyle is reflected in our genes. Nature, 12 December 2003.). In goede tijden benadert de hoeveelheid vlees die volwassen mannelijke chimpansees eten die van menselijke jagers-verzamelaars.

Voorlopers van de mens

De mens, noch zijn voorlopers begonnen met het eten van vlees, zij hebben het slechts voortgezet en sterk ontwikkeld. Eén van de oudste voorlopers is Sahelanthropus tchadensis of Toumaï, die tussen 7 en 6 miljoen jaar geleden leefde. Aan de hand van de vrij kleine tanden, waaronder gereduceerde hoektanden, kon men afleiden dat deze vroege groep hominina niet enkel plantaardig voedsel at maar ook vlees en insecten.

De ontwikkeling van stenen werktuigen vanaf 3,3 miljoen jaar geleden gebeurde waarschijnlijk in de eerste plaats om voedsel te bewerken. Harde plantenvezels konden geplet worden waardoor ze gemakkelijker verteerd werden. Die werktuigen waren nog nuttiger om dieren te villen, open te snijden, vlees van de botten te snijden en botten te breken voor het merg. Zo kwam vetrijk voedsel (vlees, merg) gemakkelijker ter beschikking van de australopitheken in Bouri (Ethiopië). Hersenweefsel is in de eerste plaats (50-60 %) samengesteld uit vetten. Een dieet met vetten is nodig voor een gezonde hersengroei en hersenwerking. ( J. A. Heller1, C. D. Knott, N. L. Conklin-Brittain, en J. W. Froehlich, Gas-liquid chromatography applied to the study of dietary lipids, tool use and evolution of the human brain, 2002, , Journal of Human Evolution 42(3):A15-A16.)

Homo

Ongeveer 2,5 miljoen jaar geleden verschijnt het geslacht Homo. Wanneer precies is niet geweten maar de mens zou van een jager op klein wild en aaseter van wat leeuwen, hyena’s enz. achterlieten en kadavers van dieren die een natuurlijke dood gestorven waren, ook gaan jagen op groot wild. Dit was zo goed als zeker niet mogelijk zonder de ontwikkeling van goede speren, misschien 800.000 jaar geleden of langer geleden. Grote dieren leverden meer vlees, vetten, botten en pezen op. Vrouwen jaagden ook maar op klein wild, amfibieën, vissen en ze verzamelden insecten. De menselijke hersenen konden zich verder ontwikkelen. (Pascal Picq, A la recherche des premiers hommes, in: Yves Coppens et Pascal Picq, Aux Origines de l’humanité, Fayard, p. 262)

Vuur, vanaf 1,8 miljoen jaar geleden

Rauw vlees is even voedzaam als gekookt vlees maar een voordeel van geroosterd vlees is dat bacteriën onschadelijk gemaakt worden terwijl rauw vlees bacteriën en insecten aantrekt en snel laat vermenigvuldigen. Geroosterd en gerookt vlees bewaart daarenboven veel langer dan rauw vlees. (Gregory Laden, Current Anthropology, 11.8.1999)

Vlees was een feest

Mannen die van de jacht vlees meebrachten naar het basiskamp werden enthousiast verwelkomd. Grote hoeveelheden vlees eten was één van de grootste genoegens van jagers en verzamelaars. Goede jagers hadden een groot aanzien, niet alleen bij mannen, ook bij vrouwen. Vlees zou tot recent voor gewone mensen en arbeiders een schaars product blijven. Het lied ‘koevoet is beter dan boelie’ van Karel Waeri (1842-1898) gaf de sociale werkelijkheid weer: vlees kwam bij werkmensen niet alle dagen op tafel.

Stenen werktuigen voor vlees

Dankzij hun stenen werktuigen konden de vroegste mensen een vetrijk dieet van vlees, vet en merg opnemen. (J. A. Heller, C. D. Knott, N. L. Conklin-Brittain, en J. W. Froehlich, Gas-liquid chromatography applied to the study of dietary lipids, tool use and evolution of the human brain.) Vlees is vele malen efficiënter als voedsel dan groenten en fruit. Stephen Oppenheimer, Out of Eden. The Peopling of the World, Constable, London, 2003, p. 9.)

Grotere hersenen dank zij vlees

“De Australische antropoloog Robert Martin heeft uitgelegd dat de groei van de hersenomvang in Homo enkel kon voorkomen op basis van een vroege verbeterde energiebevoorrading, die enkel kon komen van vlees, met zijn concentratie van calorieën, proteïnen en vet. Origineel, zou dit gekomen zijn van het eten van aas, en een beetje jacht. Maar later is er weinig twijfel dat jagen een toenemende rol speelde in het voorzien van een meer gevarieerd en voedzaam dieet, met verreikende evolutionaire gevolgen.” (Uit: Alan Woods en Ted Grant, The Revolutionary Birth of Man, in Reason in Revolt: Marxism and Modern Science)

Allemaal kannibaal

Chimpansees eten soms vlees van andere chimpansees. “Onderzoekers hebben kannibalisme vastgesteld bij gewone chimpansees (niet bij bonobo’s) en ook bij andere apen. Jane Goodall was getuige van zes gevallen van chimpanseekinderen die gedood en opgegeten werden. Drie daarvan waren het resultaat van aanvallen van mannetjes op vrouwtjes met een jong van een andere groep. Drie andere gevallen waren het gevolg van acties van het vrouwtje Passion dat binnen haar groep drie jongen doodde en op at, soms in samenwerking met haar dochters Pom en Prof.”

(Frans de Waal, De aap in ons. Waarom we zijn wie we zijn, Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2005, p. 66.)

“Ook op andere plaatsen doodden en aten chimps jongen binnen en buiten hun eigen groep (endo- en exokannibalisme). Naast kannibalisme komt het ook voor dat jongen gedood maar niet opgegeten worden.” (James B. Harrod, Chimpansee Spirituality: A Concise Synthesis of the Literature, Vers. 1, April 2004, p. 10-11.) Bij de chimpansees van Gombe werden vier kinderen van vrouwtjes die van de uitgeschakelde groep Kahama overkwamen gedood. In het Budongowoud (Oeganda) werden chimps gezien die aten van het lijkje van een chimpanseekind. Chimpanseevrouwtjes kunnen zich jaren na de bevalling afzijdig houden van grote groepen chimpansees. Zij vrezen waarschijnlijk voor het leven van hun kinderen.” In een artikel dat vorige maand, februari 2017 verscheen werd een geval van kannibalisme bij chimpansees waargenomen. (Jill D. Pruetz et al., Intragroup Lethal Aggression in West African Chimpanzees (Pan troglodytes verus): Inferred Killing of a Former Alpha Male at Fongoli, Senegal)

 

Het is waarschijnlijk dat de voorlopers van de mens ook kannibalen waren. De mens zelf is ontegensprekelijk een kannibaal. Wereldwijd zijn er veel getuigenissen dat mensenvlees gegeten werd: in Oceanië, Afrika, Midden en Zuid-Amerika.

Eigen familie en clanleden werden opgegeten om affectieve redenen maar de voorziening in vlees speelde b.v. in Australië een rol bij het doden van een jongst geborene als men dacht hem of haar niet te kunnen voeden en waarvan het vlees aan een ouder kind te eten werd gegeven.

 

Het verteringsapparaat van de mens verbruikt in vergelijking met chimpansees en zeker gorilla’s veel minder energie, heeft een veel korter darmstelstel, voornamelijk door de consumptie van vlees. Er zijn veel minder uren nodig om te eten. Tijd die nuttig kon besteed worden aan b.v. het maken van werktuigen en de jacht die zeker niet altijd succesvol was. Dank zij zijn grotere, betere, hersenen kon de mens ook een ingewikkelder jachtproces aan dan mensapen.

Onze genen zijn nauwelijks veranderd sedert we geen jagers en verzamelaars meer zijn. Vlees is voor ons even nuttig als voor onze voorouders drie miljoen jaar geleden. Dat is de historische werkelijkheid: als de mens zich van een mensaap tot een Homo sapiens ontwikkelde dan speelde vlees eten daar een belangrijke rol in.

 

Dr. Marc Vermeersch     marc.vermeersch@gmail.com

 

Algemene bron: Marc Vermeersch, geschiedenis van de mens. Deel I jagers en verzamelaars. Boek 1 van Pan tot homo sapiens.

In dit deel komen meer dan 240 vermeldingen voor van vlees in de jacht, de consumptie van vlees en een apart stuk over kannibalisme.

Blogs over kannibalisme

https://marcvermeersch.wordpress.com/2016/08/28/een-korte-geschiedenis-van-geweld-9-hans-staden-en-de-braziliaanse-kannibalen/

https://marcvermeersch.wordpress.com/2016/11/18/een-korte-geschiedenis-van-geweld-13-de-azteken/

https://marcvermeersch.wordpress.com/2016/07/27/een-korte-geschiedenis-van-geweld-1/

 

International Journal of Primatology

February 2017, Volume 38, Issue 1, pp 31–57

Intragroup Lethal Aggression in West African Chimpanzees (Pan troglodytes verus): Inferred Killing of a Former Alpha Male at Fongoli, Senegal

• Jill D. Pruetz
• Kelly Boyer Ontl
• Elizabeth Cleaveland
• Stacy Lindshield
• Joshua Marshack
• Erin G. Wessling

 

Abstract

Lethal coalitionary aggression is of significant interest to primatologists and anthropologists given its pervasiveness in human, but not nonhuman, animal societies. Chimpanzees (Pan troglodytes) provide the largest sample of recorded lethal coalitionary aggression in nonhuman primates, and most long-term chimpanzee study sites have recorded coalitionary killing of conspecifics. We report an inferred lethal attack by resident males on a former alpha male chimpanzee (P. t. verus) at Fongoli in Senegal. We describe the male’s presence in the community, his overthrow, social peripheralization for >5 yr, and his attempt to rejoin the group as well as circumstances surrounding his death. We report attacks by multiple chimpanzees on his dead body, most frequently by a young adult male and an older female.

The latter also cannibalized the body. Coalitionary killing is rare among West African chimpanzees compared to the East African chimpanzee (P. t. schweinfurthii). This pattern may relate to differences in population densities, research effort, and subspecies differences in biology and behavior.

Utopie en sprookje

In DM van vandaag staat een artikel, “Deze architect ontwerpt nieuw economisch systeem: “Eigendom is vooral dom” “ http://www.demorgen.be/economie/deze-architect-ontwerpt-nieuw-economisch-systeem-eigendom-is-vooral-dom-be136bbf/

De architect, Rau, ziet het zo, autofabrikanten leven in de toekomst auto’s uit en je huurt die. Idem voor lampen en licht en “kledij, gebouwen, wasmachines, stoelen, tapijten, gevels, ramen” enz.

Thomas Rau

“Maar als de gebruiker alleen betaalt voor licht, dan móét de producent wel zo zuinig mogelijke producten maken die zo lang mogelijk meegaan en waarvan ze de grondstoffen steeds weer zo veel mogelijk hergebruiken”, vertelt de architect. “Dat gaat veel verder dan duurzaamheid, wat enkel het bestaande systeem optimaliseert. Nee, je moet het transformeren.” “ De analyse is kinderachtig simplistisch. Rau herleidt de kost van lichtinstallaties tot de kost van de recuperatie van materialen i.p.v. de productie van de goederen die uiteraard veel meer kost. Zijn veronderstelling is zonder meer nonsens. In België wordt sedert ca. 10 jaar een Recupeltaks betaald bij alle goederen/hardware die verkocht wordt. Mat dat geld worden de grondstoffen die aan het einde van de levenscyclus van een product blijven gerecupereerd om opnieuw te gebruiken. Ik las of hoorde onlangs dat de productie van staal in Europa voor ca. de helft gebeurt met gerecupereerd ijzer. Het bedrag dat voor Recupel betaald wordt is verrassend laag, lager dan b.v. 10 jaar geleden, toen een wet in voege kwam dat alles van elektronische apparaten moest kunnen gerecupereerd worden. Alle producenten moesten hun producten aanpassen.

Een paar jaar geleden bezocht ik in Antwerpen een firma die oude GSM’s en PC’s recupereert. Zij doen de eerste scheiding van onderdelen. Het definitieve werk gebeurt bij Umicore in Hoboken. Veel onderdelen zijn metalen, t.e.m. goud. Het is vandaag een sector van de nijverheid.

Producenten hebben zeker in meerdere sectoren minderwaardige producten gemaakt. Ik moest er aan denken, elke keer dat ik een lamp verving. Mijn vrienden die lang geleden een R4 hadden en die aan de Heirnislaan in Gent parkeerden konden na 3 jaar +, de gaatjes in hun blikken deuren tellen. Wie kon, kocht geen Franse auto, maar een Duitse. Duurder, maar een VW ging véél langer mee. Goedkoop produceren bracht niet enkel voordelen.

“Maar bij Rau blijft een product eigendom van de producent en komt aan het einde van zijn levenscyclus altijd daar terug. “Als je shit hebt gemaakt, krijg je shit terug”, vat hij samen.” Zelden grotere nonsens gelezen. Aan het einde van zijn levenscyclus is b.v. een wagen potentiële grondstof, niet veel meer. De originele kwaliteit bestaat niet meer.

De recuperatie van materialen is het hoofdprobleem niet meer.

Wie controleert de prijs van licht?

De brave burger Rau spreekt niet over wie de prijs van licht bepaalt? Is dat b.v. enkel Philips? Moet iemand die zelf elektriciteit produceert (steeds meer mensen) opnieuw het mooiste van de opbrengst aan Eandis en Engie afstaan? Ontstaat een conglomeraat van een klein aantal grote firma’s die de prijzen, uiteraard monopolistisch, bepaalt? Of krijgen we een soort TMVW dat 200.000.000€ in een voetbalstadium investeert en er in slaagde om op 50 jaar de prijs per m³ van 0,175€ per m³ te verveelvoudigen?

Wie wil iets nieuws?

De grote bedrijven die zullen verhuren zullen uiteraard allerlei technieken bedenken om toch zeer veel te verkopen. Binnenkort worden b.v. alle diesels verboden = verplichte vervanging. Nog een aantal jaren later: alle wagens met brandstof vervangen = verplichte vervanging. Enzovoort. Technische nieuwe mogelijkheden, zoals recent de GPS, in de toekomst het automatisch rijden en één van de duurste aankopen van mensen, zullen fabrikanten redenen genoeg geven om oude producten te vervangen. Maar dat zal niet gratis zijn. Ook bij de bouw van huizen brengen snel veranderende technieken mee dat huizen technisch snel verouderen en eerder vroeg dan laat best aangepast worden.

“Toen hij voor zijn nieuwe kantoor verlichting zocht, zei hij tegen Philips: “Ik wil betalen voor licht. Als je daar lampen en energie voor nodig hebt, mij goed, maar die ga ik niet betalen”, zegt Rau. Philips ontwierp een lichtplan met veel minder lampen dan doorgaans. De energiefactuur, herstellingen en herbestemming neemt het bedrijf op zich. Zes jaar later biedt Philips licht als service al in de hele wereld aan.” Wat een mooi verhaal. Geniaal. Spijtig dat we niet weten of ‘de dienst’ van Philips alles samen duur of goedkoop was. Je moet er niet van uitgaan dat Philips het winstprincipe heeft opgegeven. Een lamp in eigen huis vervangen kan zeer goedkoop. Een lamp in een bedrijf gaan vervangen vraagt een wagen met verbruik, verzekering en onderhoud en vooral een persoon die rijdt, parkeert en een ladder en een lamp naar verdieping X brengt. Zou dat goedkoop zijn?

“Onder andere BMW, Bosch, Schiphol en Philips doen al mee.” Daar ga ik echt geen kritische opmerking meer over schrijven. Hoe naïef kun je zijn?

Utopieën kunnen mooi zijn. Net als sprookjes.

Dr. Marc Vermeersch