Toen de eerste Europese ontdekkingsreizigers Hawaï aandeden waren ze niet weinig verbaasd dat de koning van Hawaï met zijn zuster was gehuwd en dat het ook voorkwam in de rest van de koninklijke familie. Incestverbod is een universeel menselijk gegeven dat slechts zelden overtreden werd maar vaak door koningen. Dat was het geval in faraonisch Egypte waar de gebrekkige Toetanchamon het kind was van een broer en een zuster. Incest kwam ook voor bij de Incakoningen. Het was in Egypte en Perzië niet beperkt tot heersers maar kwam ook voor bij het volk.[1] Incest in de koninklijke familie werd op Hawaï niet beschouwd als een zonde of een taboe. Onder invloed van contact met het Westen werd koninklijke incest al in 1819 afgeschaft. Incest in koninklijke families kwam op meerdere plaatsen in de wereld voor. Korea. Het waren in alle gevallen.[2]
Taro werd als heilig beschouwd, de hemelse gift van een incestueuze unie. De god Wakea, de hemelse vader, copuleerde met de godin Papa, de hemelse moeder, Ze kregen een dochter Ho‘ohokukalani (nachtelijke hemel en sterren) Wakea copuleerde later met zijn dochter en hun eerste kind was de tarowortel (of taroknol), Haloa. En tweede incestueuze unie bracht een zoon voort, Taro. De tarostengel was het symbool van de god/voorouder Kane.
Soms was inteelt een plicht. Men dacht dat een kind van een koninklijke volle broer en zuster het hoogste mana had en daarom heilig was. Een dergelijke unie zou de dynastie versterken. De chef die daaruit geboren werd, nī ‘aupi ‘o, was zo goddelijk dat hij niet reisde overdag omdat al diegenen die hem zagen zich moesten neerleggen tot hij weer vertrok. Om te voorkomen dat een eerste coitus zou gebeuren tussen een lid van de koninklijke familie en iemand van de onderste kaste, werden hooggeboren jongeren gekoppeld aan een oudere broer of zus of een ander lid van de familie.
Onder chefs werd de waarde van een relatie meer gemeten aan de politieke en genealogische betekenis ervan dan alleen aan de bloedverwantschap. Neef/tante of nicht/oom-paren waren niet ongewoon en werden goedgekeurd. Er werd verwacht dat een oudere hoofdvrouw een of meer van haar neefjes seksueel zou opleiden, en eventuele nakomelingen van de twee werden warm ontvangen in het huishouden.
Moeder/zoon en vader/dochter incest werd echter niet goedgekeurd. Vader/stiefdochter-partnerschappen werden ook over het algemeen afgekeurd, maar uitzonderingen waren bekend en werden af en toe geaccepteerd. Dezelfde houding werd ingenomen ten aanzien van paringen tussen ‘schoonvader’ en ‘schoondochter’.
De hier beschreven incestgevallen door de adel waren verboden voor gewone mensen. Die moesten exogaam huwen en hadden een voorkeur voor een partner van een hogere sociale klasse.
De eerste Europeanen die Hawaï bezochten waren verbaasd dat incest in de koninklijke familie niet enkel toegelaten maar zelfs aangemoedigd werd. Incest bleef echter verboden voor de rest van de bevolking. De Hawaiianen geloofden dat hun koninklijke familie meer mana had dan gewone mensen, de maka’ainana. Het kind van een koning en zijn zuster zou het meeste mana hebben.
Men geloofde dat: – de rang van een kind werd bepaald door die van zijn ouders. De hoogste rang was die tussen een broer en zuster, kinderen van de koning. – de zuiverheid van bloedlijn speelde een grote rol. De lijn van de moeder was belangrijkst. Er was dan geen verwatering van mana.
Voordelen van incest voor de koninklijke familie
Hoe heiliger de royals waren (dit is hoe meer mana ze hadden) hoe groter de kans dat hun onderdanen hun macht zouden erkennen en hun opdrachten uitvoeren.
Dat er een taboe (een woord van Polynesische oorsprong) was op incest dat door de koninklijke familie niet moest aanvaard worden, integendeel, onderlijnde hun macht, hun mana.
Een voorbeeld Koning Kamehameha III (1814 –1854), was de derde koning van het koninkrijk Hawaï van 1825 tot 1854. Zijn zuster was prinses Nahi’ena’ena. Sommige historici geloven dat de koning en zijn zus al in 1824 met elkaar sliepen. Er gingen jaren voorbij gegaan zonder dat de geheime liefde werd onthuld. Het geheim was door de prinses bewaard gebleven, door de liefde en toewijding die ze had voor haar broer, die door missionarissen was opgevoed. Het lijkt erop dat de jonge Kameamea III ook diep verliefd was.
Dit voorbeeld roept de vraag op of de biologische grens, het effect van Westermarck, hier niet overschreden werd. “Het meest bekende voorbeeld van het Westermarck-effect is het ontbreken van seksuele belangstelling tussen broers en zussen. Het effect hangt dan ook sterk samen met het taboe op incest.” (Wiki) Dit effect zou moeten werken als broer en zuster apart opgevoed werden. We hebben dar echter geen gegevens over. Was de cultuur, koninklijke broers en zusters moeten met elkaar huwen, hier sterker dan de biologie?[3]
[2] Zie Marc Vermeersch, doc … Joanne Carando, Hawaiian Royal Incest. A Study in the Sacrificial Origin of Monarchy, Transatlantica, Revue d’études américaines – American Studies Journal,
[3] Milton Diamond, Sexual Behavior in Pre Contact Hawai‘i: A Sexological Ethnography, Revista Española del Pacifico. 2004, N° 16, p. 37-58 Joanne Carando, Hawaiian Royal Incest. A Study in the Sacrificial Origin of Monarchy, 2002, mis en ligne le 23 mars 2006.
Gauguin haalde zijn inspiratie voor zijn schilderij ‘Manao tupapau’ (De geest van de doden waakt) van 1892 bij zijn 13-jarige Tahitiaanse vrouw, Teha‘amana.
De penis
Vanaf de geboorte werd op de penis geblazen door een tante of grootmoeder van het kind. Dit gebeurde tot de besnijdenis werd uitgevoerd. Men verwachtte dat de voorhuid zo gemakkelijker loskwam van de eikel zodat, als de besnijdenis werd uitgevoerd, de voorhuid snel en gemakkelijk kon besneden worden. Dit werd niet beschouwd als een seksuele activiteit. Jongens werden besneden als ze 6 à 7 jaar waren. In Hawaï was er geen bijzondere puberteitsrite.
Als een meisje nog een kindje was werd moedermelk in haar vagina gespoten en werden de schaamlippen samengedrukt. De venusheuvel werd ingewreven met olie en er werd met de palm van de hand gedrukt om hem vlakker te maken. Dit ging door tot de labia niet meer van elkaar gescheiden waren. Het werd vaak oraal gedaan door de moeder, een tante of een grootmoeder. Op de Markiezeneilanden werden de kleine schaamlippen uitgerokken om ze langer te maken. Dit werd vaak oraal gedaan door volwassen vrouwen die voor de meisjes zorgden. Een vergelijkbare verlenging van de clitoris gebeurde bij jonge vrouwen van de Society en de Austral Eilanden.
De billen werden geassocieerd met seksualiteit en de geslachtsdelen. De billen van kinderen, jongens meer dan meisjes, werden gemasseerd zodat ze rond werden. Het masseren zelf werd niet als erotisch of seksueel gezien. Het was in het voordeel van het kind.
In tegenstelling tot praktijken in andere delen van Oceanië waren er geen seksuele activiteiten tussen volwassen mannen en mannelijke adolescenten.
Jonge vrouwen leerden van oudere vrouwen bij wie ze verbleven, om naar seks uit te kijken en het plezier ervan te waarderen. Als ze de puberteit bereikten werd seksuele exploratie met partners van dezelfde leeftijd actief aangemoedigd. De grootouders waren verantwoordelijk voor de seksuele opvoeding. Voor de Hawaiianen was seks een rijke bron van humor.
Jongeren hadden al vroeg een seksuele activiteit. Ze onderzochten bv. elkaars geslacht en konden elkaar masturberen. Soms waren ze van hetzelfde geslacht. De volwassenen keurden dit goed. Ze beschouwden het als een inleiding op de volwassenheid. Seks was voor beide geslachten niet ongewoon voor de adolescentie.
De vrouwen waren kwistig met hun seksuele gunsten in Oceanië. Ze waren al heel vroeg ingewijd in deze manier van leven. Sommigen waren niet ouder dan tien jaar. De tijd om te beginnen met coitus werd bepaald door mogelijkheid en door rijpheid.
Een jonge man die taro kon telen of veel vis kon vangen, werd als oud genoeg beschouwd om seks te hebben. De eerste regels van een meisje gaven aan dat ze klaar was voor de coïtus, als ze dat nog niet had meegemaakt.
Vaak was de vroege seksuele ervaring van jongens er een met een getrouwde vrouw, een dertiger of een veertiger, bv. op de Markiezen Eilanden. Vrouwen die speciaal moeite deden om het de jongens aangenaam te maken en geduldig waren. Jonge meisjes hadden vroeger dan jongens hun eerste seksuele ervaring. Bij de adel, de ali‘i, zou een ervaren cheffin of een tante, de jonge mannen onderrichten en leiden.
Op dezelfde manier werden meisjes getraind door een tante of een andere ervaren vrouw. De training ging niet alleen over wat men kon verwachten en wat men moest doen, maar ook over hoe men het plezier kon vergroten of maximaliseren. Minder formele, maar vergelijkbare training werd gegeven aan gewone mensen. Er was zowel praktijk als theorie. Een jonge man leerde timing en hoe een vrouw te behagen om haar te helpen een orgasme te bereiken. Een jonge vrouw werd geleerd hoe ze een jonge man moest aanraken en strelen en hoe ze haar lichaam moet bewegen om hen beiden te behagen. Ze leerde hoe ze haar vaginale spieren ritmisch kon samentrekken.
Oudere mannen kozen voor meisjes maar oudere vrouwen gaven de voorkeur -als ze de keuze hadden- voor jonge mannen.
Zolang individuen van de gepaste sociale klasse waren werd bijna elk type seksueel gedrag aanvaard. Als er een kind werd uit geboren was het welkom. Als het er op aankwam een partner te kiezen voor iemand van de adel om het geslacht verder te zetten werd weinig rekening gehouden met fysiek uiterlijk of leeftijd van de man.
Het woord voor orgasme, betekende ook ‘plezier’ en ‘vreugde’. Er waren geen beperkingen v.w.b. de posities tijdens de seks. Homoseksueel gedrag werd aanvaard. Veel royals waren bekend voor hun ambiseksuele activiteiten.
Uitgebreid voorspel was geen standaard onderdeel van coitus. Als een man en een vrouw elkaar tegenkwamen op een pad of op een strand en direct aan een coitus begonnen was dat soms met weinig praten en weinig voorspel. Elders in Oceanië had men gelijkaardige praktijken. Men rapporteerde dat zowel mannen als vrouwen gemakkelijk en herhaaldelijk een orgasme kregen.
Los van beperkingen i.v.m. klasse en familie waren er weinig beperkingen v.w.b. seksuele praktijken voor gewone mensen. Masturbatie, seks tussen niet geëngageerde individuen, partners die elk nog minnaars hadden, liaisons, polyandrie, polygynie, homoseksualiteit waren alle aanvaarde praktijken. Seks werd beschouwd als goed en gezond voor allen, jongeren en ouderen inbegrepen.
Maagdelijkheid werd enkel voor vrouwelijke chefs als een goede eigenschap beschouwd omdat afstamming belangrijk was. Bij de adel, de ali‘i, hadden de vrouwelijke en de mannelijke eerstgeborene speciale rechten. Ze werden verloofd als ze nog tamelijk jong waren. Soms was er tussen de verloofden een aanzienlijk, soms zelfs een extreem, leeftijdsverschil bv. tussen een klein kind en een man oud genoeg om haar grootvader te zijn. In andere gevallen werd een jonge man gekoppeld aan een oudere matrone.
Als een cheffin aan een chef gekoppeld was mocht ze zoveel minnaars of bijkomende seksuele partners hebben als ze wilde. Een missionaris, Eerwaarde Thurston, schreef over de tweede vrouw van Kalaniopuu, heersende Chef van het eiland Hawaï, in de tijd van Cook. Ze zei zelf dat ze niet minder dan 40 seksuele partners had en meestal meerdere tegelijk. Haar man, koning Kamehameha had 21 bekende echtgenotes.
Meisjes in de prepuberteit hadden in vele culturen in Oceanië vaak een publieke seksuele activiteit met volwassenen. Cook rapporteerde bv. een publieke copulatie in Hawaï tussen een volwassen man en een meisje van 11 of 12 zonder dat er het minste gevoel was dat dit onfatsoenlijk of ongepast zou zijn.
De bijna blinde en oude hogepriester Manimani had nog een groot libido. Hij had vaak het gezelschap van meer dan een dozijn meisjes en vrouwen, sommige niet ouder dan 12 of 13 jaar.
Waarnemers zagen vaak heteroseksuele copulatie of cunnilingus tussen volwassenen en prepuberteitindividuen in Polynesië. Soms assisteerden ouderen jongeren bij het hebben van seks met ouderen. Op de Markiezen Eilanden waren buitenechtelijke relaties frequent en dat waren vaak oudere mannen met jonge maagden of oudere vrouwen met jonge maagdelijke jongens.
Tot recent was de geboorte van een kind voor een ongehuwde vrouw in Hawaï en elders in Polynesië geen probleem voor haar of voor de maatschappij. Haar vruchtbaarheid was bewezen en voor het kind werd gezorgd door de uitgebreide familie. Onwettelijkheid was -in dit verband- niet van toepassing in Hawaï.
Individuen bleven al dan niet samen uit vrije keuze en niet door verplichting.
Eén partner van een paar kon monogaam zijn terwijl de andere polygaam was.
Seksueel verlangen, heteroseksueel of homoseksueel, van een volwassene voor een niet-volwassene werd aanvaard. Sodomie bestond.
Deze blog is onderdeel van de voorbereiding voor het vierde boek in de reeks ‘geschiedenis van de mens’. Moet verschijnen in 2021. Marc Vermeersch, Het ontstaan van landbouw in China en de verspreiding naar Oost-Azië, Zuidoost-Azië, Melanesië en Polynesië. Boek 4.
Op een halve eeuw is in het Westen de ideeën over seks en de sekspraktijken zeer sterk veranderd. Tot rond 1965 was het traditionele huwelijk de norm, was seks voor het huwelijk en was homoseksualiteit verboden. Veel seksuele praktijken die niet openlijk aanvaard werden gebeurden toch. Vandaag lijken alle vormen van seks, ook meer extreme, aanvaard. Mensen hebben v.w.b. seks veel meer vrijheid.Het is interessant om te zien dat seks in Hawaï sterk lijkt op wat een deel van de Westerse bevolking nu als praktijk heeft.
Fallisch symbool op het eiland Molokai.
De Westerse opvatting van het huwelijk bestond niet in Hawaï. Specifieke woorden voor echtgenoot of echtgenote bestonden niet. Men spraak van ‘man’ en ‘vrouw’.
Seks buiten vaste relaties was sociaal aanvaard, ook al was er geen verdere betrokkenheid. Concepten voor seksuele activiteiten voor of buiten het huwelijk waren er niet. Dat was niet enkel waar voor Hawaï maar ook voor een groot deel van Polynesië. Sedert de jaren 1960 zijn de opvattingen over seks en het huwelijk in het Westen zeer snel veranderd. Eén voorbeeld: seks voor het huwelijk wordt vandaag slechts door een kleine minderheid als verkeerd gezien. Homoseksualiteit is nog niet overal aanvaard in het Westen maar er is grote vooruitgang geboekt. De opvattingen zijn vaak verschoven in de richting van wat eeuwen geleden in Hawaï gangbaar was. Dat uitte zich op verschillende punten
In Hawaï werd naaktheid niet ervaren als seksueel. Mannen en vrouwen beoefenden alle watersporten, bv. zwemmen, surfen enz., naakt. Dat wil niet zeggen dat de Hawaïanen meestal naakt rondliepen. Voor volwassen mannen was de basiskleding een lendendoek en voor de vrouwen een rok gemaakt met vezels van schors. Een jonge man mocht de lendendoek dragen als hij opgenomen was in het mannenhuis en hij tussen 4 en 6 jaar oud was.
De geslachtsdelen werden als heilig beschouwd. Men geloofde dat ze mana hadden. Dit uitte zich in verschillende stenen monumenten met de vorm van een fallus of een vulva o.a. op het eiland Molokai. Men geloofde dat deze beelden de vruchtbaarheid of de seksuele vaardigheden verbeterden. Op het eiland Hawaï was er een rots die leek op een vagina en ongeveer 6 meter lang was. Al deze beelden hadden veel mana. Er wordt tot vandaag geofferd aan deze symbolen.
Er werden liedjes gemaakt over de genitaliën waarin hun werking geprezen werd. Men was er fier op. De leden van de Hawaïaanse koninklijke familie hadden liedjes over hun geslachtsdelen. Het lied van koningin Lili’uokulani vertelde over ‘Anapau haar dartelende genitaliën die op en neer gingen’. Koning Kalakaua’s liedje beschreef de grote omvang van zijn penis.
Algemene informatie ovar Hawaï
Hawaï telde zeven bewoonde eilanden toen de Europeanen er aan het einde van de 18de eeuw aankwamen. De totale bevolking bedroeg toen ongeveer 800.000 mensen. Totale oppervlakte 16,638 km2. 7 grote bewoonde eilanden en 125 kleine onbewoonde eilanden.
Het grote eiland, Hawaï, telt 10432 km².
Het tweede grootste eiland, Maui, heeft een oppervlakte van 1,883 km²
Het derde grootste eiland is O’hau,
Het vierde grootste is Kaua’i, 1430 km²
Moloka’i telt 673 km². Het was hier dat zich de leprozenkolonie bevond waar Pater Damiaan de Veuster (°1840) melaatsen verzorgde. Hij liep de ziekte zelf op en overleed in 1889, na zestien jaar op het eiland, aan de gevolgen van melaatsheid.
Vandaag maken de afstammelingen van de Hawaianen maar 9% van de bevolkng van de Amerikaanse deelstaat uit. Hun rangen werden uitgedund door de Westerse ziektes die met de boten meekwamen. Daarna was er grote immigratie naar deze kleine eilanden.
Deze blog is onderdeel van de voorbereiding voor het vierde boek in de reeks ‘geschiedenis van de mens’. Moet verschijnen in 2021. Marc Vermeersch, Het ontstaan van landbouw in China en de verspreiding naar Oost-Azië, Zuidoost-Azië, Melanesië en Polynesië. Boek 4.
Peter Paul Rubens studie van het hoofd van een Moor. 1640. Een schilderij waar de zwarte mens me respect, wordt afgebeeld.
6 december, Sinterklaas. Zwarte Piet stond de afgelopen jaren in de belangstelling. Geen gemakkelijk onderwerp want racisme komt er in aan bod maar ook verdraagzaamheid en het voeren van voordelige discussies. Racisme Racisme heeft diepe wortels. De geschiedenis van menselijke groepen is er één van massaal onderling geweld. Tot vandaag. Een mooi voorbeeld is de verspreiding van de Polynesiërs. Zij vertrokken in kleine groepen, waarschijnlijk niet meer dan enkele honderden, hoogstens een paar duizend, mensen die genetisch nauw verwant waren de eilanden van Polynesië bevolkten. Binnen de paar eeuwen ontstonden op veel eilanden klassenmaatschappijen en klassenonderdrukking. Op veel eilanden, zeker de grootste als de eilanden van Hawaï en Nieuw-Zeeland (waar geen sociale klassen waren) kwamen bloedige oorlogen met veel slachtoffers. In meer dan één Polynesische maatschappij werden ook mensenoffers gebracht. En dat allemaal tussen mensen die genetisch en cultureel, taalkundig zeer nauw verwant waren. Toch is de menselijke soort diegene die tegelijk in hoge mate samenwerkt, elkaar ondersteunt en haar ongelooflijk succes in de eerste plaats aan haar capaciteit om samen te werken dankt. Dat laatste lijkt mij voor de toekomst het belangrijkste maar hier ga ik er niet verder op in. Het is een onderwerp op zich.
Racisme betekent in oorsprong dat iemand vindt dat iemand met een andere kleur minderwaardig is. Uit een dergelijke opvatting kan discriminatie ontstaan. Of omgekeerd. Dat slaven tussen de 16de en de 19de eeuw meestal zwarte mensen waren leidde onvermijdelijk tot de racistische opvatting dat zwarte mensen minderwaardig waren. Maar discriminatie op basis van ras is niet de enige vorm van discriminatie. Sociale discriminatie is gebaseerd op de minachting voor sociale klassen. Zo had de Russische adel een grote minachting voor haar lijfeigenen en toen deze in 1861 werd afgeschaft verbeterde die houding niet of nauwelijks tegenover de in principe vrije boeren. Deze discriminatie zou een van de belangrijkste redenen zijn dat er een Russische Revolutie kwam in 1917. Het is interessant om te vergelijken met de afschaffing van de slavernij in de VSA. Dat was officieel op 18 december 1865 maar de basis was vier jaar eerder gelegd toen de burgeroorlog voor de afschaffing van de slavernij begon op 12 april 1861. De parallel tussen Rusland en de VSA is uiteraard toevallig maar ze leert de woke-ignoranten wel dat discriminatie op basis van huidskleur slechts een deel van de wereldwijde discriminatie was. Het feodalisme in Europa was in West-Europa al vanaf het begin van het millennium op te terugweg. In Vlaanderen was het praktisch verdwenen tegen het einde van de middeleeuwen (maar het is een lang verhaal en dit de plaats niet om er op in te gaan). De genadeslag voor het feodalisme waren de Franse revolutionaire legers die overal waar ze kwamen in Europa het feodalisme afschaften en er de Franse wetgeving invoerden. De Franse heerschappij veranderde echter vrij snel in onderdrukking wat mee leidde tot de ondergang van Napoleon die in 1802 de slavernij terug had ingevoerd om ze in de Caribische kolonies weer toe te passen.
Schilderij van1870-1873 van Ilia Efimovich Repin die de hardheid van voormalige lijfeigenen die een boot voorttrokken. Lijfeigenen trokken op een gelijkaardige manier ploegen.
Slavernij bestond in de 19de eeuw niet alleen in de Amerika’s (Noord- Midden- en Zuid-Amerika) maar ook in heel Afrika, Zuidwest-Azië en Turkije. In de islam was slavernij niet toegelaten voor wie zich bekeerd had tot de islam maar christenen, joden, de vereerders van voorouders enz. mochten als slaaf gehouden worden. Tot vandaag zijn er slaven in Mauretanië en tot 1962 was slavernij wettelijk in Saoedi-Arabië. Vandaag wordt het land ook aangeklaagd omdat huispersoneel als slaven behandeld wordt en dat er slavenhandel is. De slavenhandel door de islam was één van de grote bevoorradingsbronnen van de trans-Atlantische slavenhandel. In die slavenhandel waren het Europese zeevarende mogendheden (waaronder ook Zweden en Denemarken, die geen kolonies hadden in Amerika), de kolonisten in de Amerika’s en de aanvoerders van slaven in Afrika de slavenhandel uitmaakten. Naast de islamitische slavenhandelaars die roofexpedities op zwarte mensen organiseerden waren ook zwarte Afrikanen die slaven vingen en ze naar de Atlantische kust voerden en verkochten aan de Britten, Portugezen, Nederlanders, Fransen enz. De islamitische slavenhandel was niet beperkt tot sub-Saharaans Afrika. Er werden ook zwarte slaven gemaakt en weggevoerd naar Jemen, Saoedi-Arabië, tot in Pakistan. Je kan er volgende pagina’s over nalezen: Mukalla, Mukalla – Wikipedia Qu’aiti, Qu’aiti – Wikipedia of dit Slave rebellion and resistance in the Aden Protectorate in the mid-twentieth century: Slavery & Abolition: Vol 25, No 2 (tandfonline.com)
Turkije onder het sultanaat. Inspectie van nieuw aangekomen slavinnen. Scilderij van Giulio Rosati.(1858-1917) Jaar onbekend maar voor 1917.
Een bijna vergeten aspect van de slavenhandel is de Barbarijse zeeroverij.“Barbarijse slavenhandel was de handel in slaven van de 16e tot in de 19e eeuw in gebieden aan de Barbarijse kust van Noord-Afrika. Het betrof het sultanaat Marokko en plaatsen in het latere Algerije, Tunesië en het westelijk deel van Libië. Het westelijke deel van de Barbarijse gebieden viel onder de heerschappij van de Marokkaanse dynastieën en het oostelijke deel van de Barbarijse gebieden viel onder de heerschappij van het Ottomaanse Rijk, maar genoot officieus een grote autonomie. Op de slavenmarkten aldaar werd gehandeld in uit Europa en Sub-Saharaans Afrika gehaalde mensen. Er werd geen onderscheid gemaakt (MV hier is Wikipedia fout maar het zou te ver leiden om dit hier uit te werken.) naar ras of religie; slaven in Noord-Afrika konden zwart zijn, bruin of wit; christen, jood of moslim. De Europese slachtoffers werden aangevoerd door piraten vanuit de kustplaatsen van Italië, Spanje, Portugal, Frankrijk, Engeland tot zelfs IJsland toe. Mannen, vrouwen en kinderen werden gevangengenomen in zulke mate dat sommige kuststreken ontvolkt werden.” Tussen 1530 en 1780 werden naar schatting tussen 1 miljoen en 1,25 miljoen blanke slaven verhandeld. Cervantes, de Spaanse auteur van Don Quijote werd ook gevangen genomen en als slaaf gehouden. Hij werd, zoals veel andere gevangen genomen christenen, vrijgekocht. De handel in en de winst gemaakt op christelijke slaven was groot. Er was een christelijke orde, de Trinitariërs, waarvan “het voornaamste doel van de orde bestond uit het vrijkopen of ruilen van christelijke gevangenen of slaven uit de handen van de Saracenen” (Wiki) Marokko was geen uitzondering. Slavernij bestond er verder na de invoering van de islam. Het land was actief in de slavenhandel en onder sultan Mu … werd een recordaantal zwarte mensen tot slaaf of terug tot slaaf gemaakt. “Andere zwarte moslims zijn in Afrika tot slaaf gemaakt, maar de Marokkaanse uitzondering ligt in de omvang en de methoden van deze operatie. In totaal werden tijdens het bewind van sultan Moulay Ismaïl (1672-1727) meer dan 221.320 zwarte mensen vernederd en hun wettelijke rechten, waaronder hun vrijheid, geschonden. Dit bestendigde de slavenstatus van alle zwarten, zelfs van degenen die vrij waren.” (“hun vrijheid, geschonden” is een eufemisme voor tot slaaf gemaakt.) (Le Monde, 28 juillet 2019, Racisme anti-Noirs au Maroc : « Le Coran ne soutient pas la pratique de l’esclavage mais son abolition» interview met Chouki El Hamel, historien marocain installé aux Etats-Unis, retrace le passé esclavagiste du royaume chérifien pour décrypter le racisme qui perdure au Maroc.) El Hamel is een gelovige islamiet die het gevangen nemen en verhandelen van christenen niet eens vermeldt. Hij vermeldt alleen dat slavernij niet in de koran staat. Dat Mohammed slaven had vermeldt hij ook niet. Slavernij bestond verder onder het Franse protectoraat maar illegaal. Minstens tot 1935. Moulay Ismaïl was een bijzonder bloeddorstige heerser (in het Frans: le sanguinaire) die ook eigenhandig mensen vermoordde. Het kleinste aantal van het aantal slachtoffers dat hij zelf doodde loopt uiteen maar 20.000 werd zo vermeld.
De Woke-idioten lezen dit best drie maal: tot 1830 werden blanke slaven door islamitische rijken geroofd, geketend, verhandeld, onderdrukt en vermoord. Honderdduizenden zwarte mensen werden er tot slaaf gemaakt.
Slavernij was dus niet beperkt tot slavenhandelaars van slechts één huidskleur, van één geloof of van één religie. Het geeft aan dat alle mensen gelijk zijn, ook in de wreedste aspecten van wat ze doen. Otto Pilny (1866 –1936) was een Zwitserse schilder die in Egypte en Noord-Afrika in Ottomaans gebied verbleef. Hij schilderde o.a. de verkoop van blanke slavinnen. In Egypte werkte hij meerdere jaren in dienst van de Ottomanen. Zijn schilderijen zijn soft erotisch (en gemaakte aan het einde van de 19de eeuw, toen bloot ver van algemeen aanvaard was).
Otto Pilny. Schilderij van Arabische slavenhandelaars in Ottomaans gebied die een blanke slavin verkopen.
Dat allemaal om terecht te komen op de kritiek op Zwarte Piet.
Zwarte Piet heeft niets te maken met racisme
Een paar jaar geleden waaide een trend uit de VS over die ons via Nederland bereikte. Net zoals er in Vlaanderen mensen zijn die elke trend die in Nederland komt automatisch als ‘te volgend’ vindt, zijn er in Nederland mensen die alles wat in de Verenigde Staten gebeurt… Je raadt de rest. Bij een klein deel van de blanke intelligentsia ontstonden enkele jaren geleden een beweging die ‘Woke’ (dit kan vertaald worden als ‘waakzaam’, ‘ wakker’) genoemd werd. Op de Engelse Wikipedia staat daar een goede uitleg over. De term is zo nieuw dat er geen woord voor is opgenomen in de Nederlandstalige Wikipedia. Een beweging met de naam ‘Woke’ ontstond parallel met de ‘Black Lives Matter’, een progressieve beweging die niet aanvaard dat zwarte mensen in de VS vaak opzettelijk en zonder reden vermoord worden. Soms kinderen. Er is uiteraard niets tegen dat iemand waakzaam is voor onrecht maar het ontaardt als men stelt dat alle blanke mensen racisten zijn. Ik heb hiervoor aangegeven dat de slavernij niet het werk was van één groep en dat blanke mensen ook onderdrukt werden, door de adel, de bourgeoisie of de Noord-Afrikaanse slavenhandelaars. De Amerikaanse Wokers spreken uiteraard van ‘white people’ wat in Nederland vertaald werd als ‘witte mensen’. Daar bedoelen ze echter mee dat blanke mensen per definitie racisten zijn. In de New York Times verscheen er dit over: “In June 2018, in a New York Times piece, political commentator David Brooks argued that the goal of wokeness isn’t to solve the issues woke people are concerned about, but to maximize perceived injustices[33]: There is no measure or moderation to wokeness. It’s always good to be more woke. It’s always good to see injustice in maximalist terms. To point to any mitigating factors in the environment is to be naïve, childish, a co-opted part of the status quo. […] The problem with wokeness is that it doesn’t inspire action; it freezes it. To be woke is first and foremost to put yourself on display. To make a problem seem massively intractable is to inspire separation — building a wall between you and the problem — not a solution.— David Brooks, The Problem with Wokeness, The New York Times”
De vroege geschiedenis van Zwarte Piet Eén van de belangrijkste vragen i.v.m. Zwarte Piet is wanneer hij voor het eerst verscheen en of er toen eventueel racistische aspecten aan zijn verschijnen verbonden waren. De beste geschiedenis van Zwarte Piet las ik op de geschiedenissite van Historiek. De ontwikkeling van Zwarte Piet | Historiek Het artikel is geschreven door Inge Schuiten. “Zwarte Piet was er ook al vóór 1850 Zwarte Piet verschijnt vanaf 1850 regelmatig in boeken en vanaf die datum is zijn ontwikkeling dan ook te volgen. Dat wil echter niet zeggen dat hij in 1850 is bedacht, want ook voor die tijd zijn er afbeeldingen van hem. In 1850 heet hij overigens nog geen Zwarte Piet; dat komt pas later. Er zijn ook teksten die aangeven dat de zwarte helper van de Sint al vóór 1850 bestond, onder meer door de schrijver Josephus Albertus Alberdingk Thijm (1820-1889) die een Sinterklaasavond uit 1828 beschreef waarin Sinterklaas en zijn zwarte knecht op huisbezoek gaan.
Uiterlijk lag niet vast Het uiterlijk van de knecht van Sint Nicolaas lag niet vast in de negentiende eeuw. De ene keer had hij rode lippen, de andere keer niet. De ene keer droeg hij een pietenpak, de andere keer niet. De ene keer droeg hij een baret met veer, de andere keer niet. Er is in de negentiende eeuw dus geen sprake van dat Zwarte Piet eruitzag zoals wij hem nu kennen: zijn uiterlijk veranderde steeds. Hoewel sommigen van mening zijn dat de kleding van Zwarte Piet gebaseerd is de kleding van een negerslaaf, is dat niet waar. Als Zwarte Piet namelijk van het begin af aan op een negerslaaf gebaseerd zou zijn, dan zou hij er a) steeds hetzelfde uit hebben gezien en b) er ook inderdaad uitzien als een negerslaaf.” (MV) De kleding van Zwarte Piet lijkt veeleer op die van een bediende van de adel en lijkt vaag op kleding van rond 1600. Hij was zeker beter gekleed dan de armen van die periode én beter dan arbeiders en boeren van rond 1850. Zo overdreven lang is armoedige kleding verleden tijd. Wie te jong is om zich de jaren 1945 – 1965 te herinneren kan eens luisteren naar ‘de broek van jantje’ van de Zangeres zonder naam uitgebracht in 1965, niet 1865.
“Hij ziet er echter niet constant hetzelfde uit; zijn kleding varieert en er is geen duidelijke lijn in te ontdekken. Zo heeft hij in 1850 geen baret, in 1868 wel, maar in 1886 niet. En zo draag hij soms oorringen maar meestal niet. Ook de rest van zijn kleding fluctueert. Dat slaven soortgelijke kleding zouden hebben gedragen als Zwarte Piet is niet juist. Slaven droegen vaak geen kleding en als ze wel kleding hadden, dan was die gemaakt van de goedkoopste stof.” (…)
“Op de eerste plaats is het zo dat gedurende de slavernij er één boek uitkwam waarin Zwarte Piet te zien is; het boek van Jan Schenkman ‘St. Nikolaas en zijn knecht’ en op de tweede plaats is het zo dat zowel in de boeken daarna als op de schilderijen waar zwarte pages op zijn afgebeeld, de kleding steeds varieert. Er was niet één stijl voor zwarte pages, net zo min als er één stijl was voor Zwarte Piet in de negentiende eeuw.“
“Oorringen Er zijn mensen die zeggen dat Zwarte Piet geen oorringen meer mag dragen omdat dat een herinnering is aan de slavernijtijd. Maar slaven droegen geen oorringen. Slaven werden in Afrika al hun bezittingen ontnomen door de Afrikaners die hen gevangen hadden genomen en ze gingen naakt aan boord van de slavenschepen. Op de plantages werkten ze ook meestal naakt. Als ze kleding kregen, dan kregen ze meestal een lap stof om zelf kleding van te maken of ze kregen afdankertjes van hun meesters. Dat ze met gouden oorringen om zouden werken op het veld of in het huis van hun meester, is onzin. Als ze al nauwelijks kleding kregen, kregen ze zeker geen gouden oorringen.”
Tussen 1958 en 1962 ging ik naar een parochieschool van de Gentse arbeiderswijk Brugse Poort. In elke klas zaten wel 2 of 3 jongens van Jongensstad Drongen, een weeshuis. Zij kwamen elke dag van kilometers ver te voet naar de school aan de Peerstraat in Gent. Ze waren armtierig gekleed, en allemaal op dezelfde manier gekapt. De korte broeken die ze droegen waren soms versteld. Zo overdreven lang geleden is dat niet.
“Overzicht Zwarte Piet zoals wij hem kennen, ziet er pas zo uit na de Tweede Wereldoorlog. Daarvóór varieert het nogal hoe Zwarte Piet eruitziet, zoals uit het overzicht blijkt. Zwarte Piet ziet er in het boek van Jan Schenkman uit 1850 ook al niet uit zoals de huidige Zwarte Piet. Tegenstanders van Zwarte Piet zeggen dat Jan Schenkman in dat boek een negerslaaf opvoerde, maar het enige wat er te zien is, is een zwarte knecht zonder rode lippen, zonder oorringen en zonder pietenpak. Die knecht is dus niet gebaseerd op een negerslaaf. Sommigen stellen dan dat het woord ‘knecht’ synoniem is aan ‘slaaf’ maar de etymologie van het woord ‘knecht’ is ‘jongeman, dienaar, leerling, schildknaap’. De betekenis van ‘slaaf’ had het alleen in de middeleeuwen; daarna verdween die betekenis uit het Nederlands.
Ook in boeken van latere datum is er het probleem dat het lastig is rode lippen te ontdekken, laat staan grote. Ook gouden oorringen, of überhaupt oorringen, zijn niet zo makkelijk te ontdekken.
Geen negerslaaf Alleen in 1885 kun je met moeite rode lippen zien in de knecht van Sinterklaas, en dan zijn ze zeker niet groot of dik, maar daarvoor en daarna heeft Zwarte Piet die niet. Het is pas in de twintigste eeuw dat rode lippen vaker voorkomen, maar ook dan nog niet altijd. Hetzelfde geldt voor de gouden oorringen. De Zwarte Piet in 1868 heeft oorringen, maar die zijn niet van goud. Daarna duurt het tot de twintigste eeuw voor Zwarte Piet oorringen krijgt, maar ook dan is het geen standaard ‘uitrusting’. Omdat ook het pietenpak, de baret en kraag nogal variëren is het duidelijk; het uiterlijk van Zwarte Piet stond niet vast in de negentiende eeuw en ook in het begin van de twintigste eeuw was er variatie in de kleding en het hoofddeksel.
Als Zwarte Piet gebaseerd zou zijn op negerslaven, dus negerslaven die een pietenpak droegen met een baret en kraag en die gouden oorringen droegen en grote, rode lippen hadden, dan zou Zwarte Piet meteen vanaf 1850 dat uiterlijk hebben gehad en dat uiterlijk zou dan niet veranderd zijn in de boeken daarna. Maar feit is dat Zwarte Piet in het boek uit 1850 in niets lijkt op de Zwarte Piet zoals wij hem nu kennen en dat ook daarna zijn uiterlijk steeds weer wijzigt. Dat bewijst dat Zwarte Piet niet gebaseerd is op een negerslaaf.”
Daar is de lelijkste zonde van allemaal weer: de erfzonde
Het is verbazingwekkend hoe een marginaal, niet gemotiveerd standpunt over ‘witte racisten’ zeer snel ingang vond. Ook in Vlaanderen wordt ze al enige tijd gedragen. Net in het minst door Bert Bultink, hoofdredacteur van Knack. Hij schreef op 28.8.2018: ‘Wie nog wil ontkennen dat racistische stereotypen diep in het Vlaamse DNA zijn ingebakken, is ziende blind en heeft een uitzonderlijk talent voor geheugenverlies’in ‘Witte Vlamingen zijn bang voor een “remplacement” door niet-witte Vlamingen’ (Knack) Een jaar vroeger, verscheen iets gelijkaardig. Elke De Cruyenaere, nummer twee van Groen Gent, liet -in naam van de stad- een video maken over racisme. In het filmpje wordt racisme aangeklaagd. Daar kan iedereen het mee eens zijn. De video legt jonge kinderen uitspraken in de mond waarvan sommige racistisch, andere te sterk veralgemenen. Dit is kindermisbruik. Het belangrijkste is echter de manier van denken van Groen die hier indirect wordt blootgesteld en dat is dat Vlamingen racisten zijn. Of een dergelijke filmpje ook maar één racist(e) van idee doet veranderen is maar de vraag. Groen staat nooit kritisch tgo. de praktijken van de islam, bv. gedwongen huwelijken geen halalvlees van onverdoofde schapen. (207) Gentse kinderen lezen Racistische boodschappen voor – YouTube
Vlamingen zijn geen racisten. Toen in de jaren 1960 tot 1967 eens een zwarte man of vrouw in de Veldstraat in Gent liep keek men vooral uit nieuwsgierigheid. Wij hoorden nooit een racistische reacties. In 1962 ging ik (° 1952) voor het eerst naar het Sint-Lievencollege in het centrum Gent. Na enkele weken kwam er een zwarte jongen in de klas. Iedereen wilde bevriend zijn met hem. Ik hoorde noot een racistische reactie. Vanaf 1967 begon de strijd van de zwarten in de VS ook hier bekend te worden. Tijdens die zomer werd een mars voor de steun aan hun strijd gehouden die ging van Oostende tot Leuven. Een paar jaar later, ik zat toen op het Sint-Vincentiuscollege in Eeklo werden in de klas de tekst van Martin Luther King ‘I have a dream’ besproken. Nee, Vlaanderen was niet racistisch, eerder het tegendeel. Zij die de collaboratie hadden gesteund waren een marginaal fenomeen in Vlaanderen in die periode. Bij de Volksunie kalfde hun steun af. nuttige discussies en andere
De wereld van jagers en verzamelaars zorgde enkele dagen geleden voor een buitengewone, aangename, verrassing. In Zuid-Amerika werd een kunstwerk ontdekt dat zonder concurrentie het grootste van de wereld is. Mocht ik een kunstenaar zijn, het zou mij doen dromen.
De roteswand strekt zich uit over 12,88 km.
In Colombia werd in het Chiribiquete Nationaal Park een rotswand van 8 mijl lang gevonden die beschilderd werd ongeveer 12.500 jaar geleden. Dit werd pas ontdekt in 2019 en zeer recent, in november 2020, gecommuniceerd. Het grootste kunstwerk ter wereld is gesitueerd in het laaggebergte Serrania de la Lindosa dat ca. 300 km van de hoofdstad Bogota ligt. Vandaag is die regio tropisch regenwoud maar ze kan toen ook kenmerken van een savanne hebben gehad.
Veel geometrische patronen, dieren en mensen werden voorgesteld
Er staan afbeeldingen van dieren die sedert lang uitgestorven zijn zoals de mastodon en de paleolama[1], een kameelachtige, van reuzenluiaards en paarden die tijdens de ijstijd in Amerika leefden. In die regio woonden mensen vanaf 17.000 jaar geleden.
Op de 12,88 km lange rotswand zijn tienduizenden schilderingen of tekeningen aangebracht. Veel van de tekeningen zijn geometrische patronen maar er werden ook veel handafdrukken gemaakt. Die handafdrukken komen wereldwijd voor over een zeer lange periode. De kans is groot dat ze eerst in Afrika zijn gemaakt en zich met Homo sapiens over de wereld verspreidden. . Met de informatie waar ik vandaag over beschik zijn de tekeningen waarschijnlijk gemaakt met een kleurstof op basis van okte (ijzerhematiet). Ok dat was een wereldwijs gebruik. Symbolisch was oker het symbool voor bloed en bloed het symbool voor leven, levenskracht.
[1] Palaolama = oude (paleo in het Grieks) en lama. Waatschijnlijk een voorloper van de hedendaagse lama.
In mijn boeken besteedde ik veel aandacht aan kunst.
Marc Vermeersch. De geschiedenis van de mens. Deel I. Jagers en verzamelaars. – Boek 1, van Pan tot Homo sapiens. (2de uitgebreide druk 2014). 35€ – Boek 2, de maatschappij van -jagers en verzamelaars. (2de uitgebreide druk 2014) 35€
Marc Vermeersch. De geschiedenis van de mens. Deel II. Landbouwers en veetelers. -Boek 3, Het ontstaan van landbouw en veeteelt in Zuidwest-Azië en de verspreiding er van naar Europa, West-Azië en Afrika. 35€- – te verschijnen Boek 4. Het ontstaan van landbouw en veeteelt in China, Nieuw-Guinea – te verschijnen Boek 5. Het ontstaan van landbouw en veeteelt in Amerika
De twee skeletten die gevonden werden onder de fundamenten van muren van Wolseong.
Het begraven van levende slachtoffers met dode koningen om hen te dienen in het hiernamaals was bekend in de oude Koreaanse culturen. Deze kunnen de praktijk ontleend hebben aan gebruiken van keizerlijke begrafenissen in China.
In het jaar 248 OT stierf koning Dongcheon. Veel van zijn onderdanen wilden hem volgen in de dood maar de nieuwe koning verbood het. Op de dag van de begrafenis van de oude koning pleegden toch veel mensen zelfmoord aan zijn graf.
In de Samguksagi[1] werd genoteerd dat koning King Jijeung (heerste van 500–514 OT) in Silla in 502 OT, het brengen van mensenoffers verbood. Men had tot dan toe bij het overlijden van de koning 5 mannen en 5 vrouwen geofferd. De geofferden moesten de overleden koning vergezellen in het hiernamaals om hem te dienen zoals hij gediend was geweest tijdens zijn leven. Ze waren tussen 21 en 35 jaar oud. Uit mtDNA-analyse bleek dat minstens 4 van de 10 geofferden matrilineair verwant waren met de elite. Zij hadden buitengewoon fijne juwelen meegekregen. Een koninklijke begrafenis ging gepaard met een grote feestmaaltijd. En deel van het voedsel werd van tientallen kilometers ver aangevoerd.
Het boeddhisme werd de officiële staatsreligie in Korea. De opvolger van koning Jijeung’s, koning Beopheung (514–540 OT), in 527 OT, 25 jaar na het verbod op mensenoffers. Waarschijnlijk oefende het in de periode ervoor al een belangrijke invloed uit op het denken van de Koreaanse koningen.
Volgens senior researcher Park Yoon-Jung: “Folklore geeft aan dat mensen werden geofferd om de goden te kalmeren en te pleiten voor een lange levensduur van de bouwwerken.”
Het zuiden van Korea was in de 5de eeuw OT opgedeeld in drie koninkrijken.
Twee skeletten uit de 5de eeuw OT werden recent gevonden onder de muren van een fort in Wolseong in Zuid-Korea. Wolseong was tijden het koninkrijk van Silla[2] de hoofdstad. Deze slachtoffers leken niet levend begraven. Het is de eerste keer dat bewijs gevonden werd van een mensenoffer voor de aanleg van een nieuwe constructie, maar overlevering vermeldde de praktijk van ‘Inju’ een ritueel waarbij slachtoffers onder de fundamenten van gebouwen, muren of dammen begraven werden. Zo wilde men de gebouwen stevig maken. In Zuidwest-Azië en andere plaatsen in de wereld kwam het gebruik om mensenoffers te brengen bij de bouw van een nieuwe gebouw of constructie ook voor.
Ancient human sacrifice discovered in Korea, May 16, 2017, Phys Org, Matthew Conte, An economy of human sacrifice: The practice of sunjang in an ancient state of Korea,Journal of Anthropological Archaeology, N° 44, 2016, p. 14–30.
[2]Silla was een van de drie koninkrijken van het oude Korea. Het heeft bestaan van 57 v.Chr. tot 935. In 660 voegde het het koninkrijk Baekje en in 668 het andere koninkrijk Goguryeo aan het koninkrijk van Silla toe, zodat Korea was verenigd en het heerste over het grootste gedeelte van het huidige Noord-Korea en Zuid-Korea. Silla (Korea) – Wikipedia
Chefs leidden de ceremonies waar mensen werden geofferd. James Cook was in Tahiti getuige van een mensenoffer in september 1777. Het werd tot in detail beschreven door William Anderson. Het mensenoffer werd gebracht aan een god/voorouder om succes te hebben bij een expeditie tegen een naburig eiland, Eimeo of Moorea.
A human sacrifice at Tahiti, Whole drawing Human sacrifice at the great morai at Attahouroo Utuaimahurau, Tahiti, witnessed by Captain Cook on 1 September 1777. A bound figure in the foreground, with men digging a hole for the body behind, and the whatta containing two dogs and three pigs sacrificed previously. On left, two drummers, and the chief priest with other priests around him.The ceremony was performed in the presence of Otoo Tu, with Captain Cook, another officer William Anderson, and Omai, all standing on the right Image taken from Drawings executed by John Webber during the Third Voyage of Captain Cook, 1777-1779. Originally published in 1777. Illustrated by John Webber. In het midden het slachtoffer. Achter het lijk delven twee mannen en graf. Op een platform liggen twee honden en drie varkens die geofferd werden. Rechts James Cook en enkele van zijn officieren. In het midden op de achtergrond liggen schedels.
Ook hier zien we dat mensenoffers niet zomaar gebracht worden. Het doel van de mensenofferaars was altijd om iets te bekomen van de voorouders/goden. In dit geval een overwinning op de vijand die men zou confronteren. Het offer betrekt twee partijen, degene die offert en de voorouder/god die in ruil daarvoor iets teruggeeft. In dit voorbeeld: de militaire overwinning.
“Bij bepaalde gelegenheden, maar vooral bij oorlogsvoering, zoals in het geval dat we zagen, en in tijden van grote schaarste die zich hier soms voordoet, raadpleegt de priester hun god, vraagt hij zijn hulp …. en (zegt) dat het noodzakelijk is om een man bij die gelegenheid te offeren …. Als men beslist heeft welke man, wordt hij op bevel plotseling gedood, hetzij met een knuppel of door steniging ….
We konden het lichaam niet zien, omdat het in de lengte aan een soort paaltje was bevestigd met wat cacaobladeren[1] eroverheen, maar ze ontdekten het nadat de priester tien minuten lang enkele zinnen had herhaald …. De priester zat op een kleine afstand van de voeten …. hij leek vaak met de overledene te praten, tot wie hij zich voortdurend richtte en soms verschillende vragen stelde die schijnbaar betrekking hadden op de gepastheid van zijn terechtstelling … hij vroeg hem om Morea, het opperhoofd dat Maheine heet, de varkens, vrouwen en andere zaken van het eiland in hun handen, te bevrijden, wat inderdaad de uitdrukkelijke bedoeling van het offer was …. er werd door twee mannen een gat gegraven van ongeveer twee voet diep, waarna ze er het lichaam met een air van grote onverschilligheid ingooiden en het bedekten met aarde en stenen.” (Cook, Journals III, 2, 978-84) + illustratie mensenoffer Cook (Bellwood p.80)
UIt: 1815 Edition of Cook’s ‘Voyages’, John Webber. Oct.1777.
Dr. Marc Vermeersch – marc.vermeersch@gmail.com
[1] ‘cocoa leaves’ in de tekst van James Cook. Letterlijk vertaald zouden dit cacaobladeren zijn. Omdat deze toen voor zover geweten is nog niet in Oceanië voorkwamen en verwarring over het woord cacao bekend is (Zie: Waarom zeggen wij cacao, maar de Engelsen cocoa? www.kijkmagazine.nl/mens/cacao-engelsen-cocoa/ ). Waarschijnlijk waren het bladeren van een kokosnootboom.
Onze individuele intelligentie is niet zo groot als wij zouden denken
Een kapucijnaapje gebruikt een grote steen als een hamer om een noot te kraken.
Af en toe wordt een boek uitgegeven dat voor de studie van de geschiedenis van de mens grensverleggend is. Dat was in een recent verleden het geval met Jared Diamond’s ‘Paarden, zwaarden en ziektekiemen’, David Anthony’s ‘The Horse, the Wheel, and Language’ en Tom Holland’s ‘Heerschappij’.
Een boek van die klasse is Joseph Henrich’s ‘L’intelligence collective. Comment expliquer la réussite de l’espèce humaine’. Ik las het in de Franse vertaling. Het Engelstalige boek verscheen in 2016. Het had als titel ‘The Secret of Our Success: How Culture Is Driving Human Evolution, Domesticating Our Species and Making Us Smarter’. Het steunt op onderzoek dat de afgelopen 30 jaar door meerdere researchers werd ondernomen.
De mens heeft sedert zijn ontstaan een enorme evolutie doorgemaakt. Nochtans is onze individuele intelligentie niet zo groot als wij zouden denken.
Joseph Henrich geeft het fictieve voorbeeld (p. 20) van 50 intelligente kapucijnaapjes en 50 westerlingen die in een Afrikaans woud zouden gedropt worden met als opdracht te overleven. Wie van deze groepen zou het beste overleven?
In Boek 1, van Pan tot Homo sapiens, p.16, gaf ik aan wat kapucijnaapjes kunnen. “Intelligente kapucijnapen. Kapucijnapen leven in Midden- en Zuid-Amerika in onder andere het Braziliaanseregenwoud. Ze zijn tussen 32 en 56 cm groot en wegen slechts tussen 1 en 3 kg. In verhoudingtot hun lichaam zijn hun hersenen even groot als die van mensapen. Ze leven in bomen in groepen, die nauw samenwerken. Ze eten vruchten en insecten. Kapucijnapen hebben een groot aanpassingsvermogen, kunnen tot 40 jaar oud worden, zelfs 44 jaar in gevangenschap. Ze jagen op reuzeneekhoorns die ze enkel in samenwerking met elkaar kunnen vangen. Samen jagen houdt verdeling van het vlees in. Kapucijnapen zijn meesters in het delen met elkaar. Ze rapen noten op die ze van ver naar een stenen aambeeld dragen om ze daar met een andere steen te kraken. Vaak staan de aapjes recht en werpen ze een steen op de noot. Sommige van die aambeelden hebben ze zo lang, waarschijnlijk honderden jaren, als aambeeld gebruikt dat ze daardoor gepolijst zijn. Als de noten gekraakt zijn worden ze gepeld en laten de kapucijntjes de noten rijpen op de grond om ze pas later op te eten. De grote stenen aambeelden op een site worden soms van een rivier, kilometers ver,door het woud gesleurd. Een dergelijke steen weegt zo veel als een aapje. Ze eten ook schelpdieren waarvan ze de schelp breken met stenen. Ze gooien stenen naar jaguars die hen naderen. Als ze dorst hebben, maar niet gemakkelijk bij water kunnen, gebeurt het dat ze hun staart in het water steken en daarvan het water opzuigen. Men heeft gezien dat ze geneeskrachtige kruiden eten. Dit alles is in de groep aangeleerd en van generatie op generatie doorgegeven gedrag. Aan de kusten van Costa Rica eten kapucijnapen honig, kikkers, insecten en schelpdierendie ze zonder veel problemen kunnen openen.(13)In laboratoriumomstandigheden gingen de kapucijnaapjes nog een stap verder. Daarhadden ze geleerd om stenen werktuigen te maken door afslagen van stenen te slaan.Met de scherpe punt van een steen konden ze de afsluiting doorboren van een smallebeker waarin honig zat. Eenmaal de afsluiting doorboord konden ze nog niet met hunvingers bij de honig. Daarvoor moesten ze nog van een takje de bladeren verwijderenom er daarna de honig mee uit de beker te halen.(14)”
De vijftig mensen zouden beginnen met zeer grote, ontwikkelde hersenen maar ze zouden nooit geleerd stenen werktuigen te maken, zelfs geen houten werktuigen zonder andere werktuigen. Ze zouden geen vuur kunnen maken, geen potten bakken en uiteraard geen geweren of messen hebben, geen schoenen, geen brillen, geen antibiotica of koord.
De kans is groot dat deze mensen het met hun grote hersenen het minder goed zouden doen dan de kapucijntjes die aan de wedstrijd zijn begonnen zonder werktuigen en zeker niet naar school zijn geweest.
Natuurlijk zouden mensen als ze voldoende tijd krijgen, bv. meerdere eeuwen of millennia nieuwe technieken en kennis kunnen ontwikkelen. Als ze niet vrij snel zouden weggemaaid zijn in dat regenwoud door ziektes, honger en roofdieren.
(MV) Indien deze groep mensen contact zou kunnen leggen met andere groepen zouden ze in staat zijn om snel te leren hoe ze werktuigen konden maken, welke planten ze konden eten en op welke dieren ze konden jagen en hoe dat te doen.
Voor veel zaken niet veel intelligenter dan apen
In een vergelijking tussen mensapen en de mens werden 38 cognitieve testen gedaan met 106 chimpansees, 107 Duitse kinderen en 32 orang-oetans. Er werd getest voor: – ruimtelijke voorstelling: ruimtelijk geheugen, rotatie enz. – hoeveelheden en o.a. optellen en aftrekken. – causaliteit. De capaciteit om een model te bedenken om een probleem op te lossen. Bv. een smalle buis gebruiken om daarmee ergens voedsel uit te halen.
Er was bijna geen verschil voor de drie soorten voor kinderen van 2,5 jaar. De geteste mensapen waren tussen 3 en 21 jaar. De causale efficiëntie voor de eigenschappen van bepaalde werktuigen. – 71% mens, 61% chimps en 63% orang oetan
Maar er waren wel grote verschillen voor sociaal leren, leren van elkaar De meeste kindjes haalden 100%, de mensapen 0%. => De mensenkinderen hebben als enige speciale eigenschappen die zijn gelieerd aan het sociaal leren. Mensen worden daarin nog veel beter als ze ouder worden. Apen niet. Apen staan op 3 jaar op hun cognitief hoogtepunt. Bij mensen zal de vooruitgang nog 20 jaar blijven duren. (Pag. 34-37)
Waarvoor dienen onze hersenen?
Onze capaciteit om te overleven in de meest verscheiden omgevingen hangt niet af van onze individuele intelligentie, die in staat is complexe problemen op te lossen, maar van onze samenwerking, van onze collectieve intelligentie. Wij zijn individueel nauwelijks meer begaafd dan andere primaten bij het oplossen van bepaalde problemen.
Dat komt omdat wij een soort zijn die afhankelijk is geworden van haar cultuur. Onder cultuur verstaat Henrich praktijken, technieken, methodes, werktuigen, motivaties, waarden, geloofspunten enz. die we van anderen leren. (Pag. 21)
Wij zijn een culturele soort
Meer dan een miljoen jaar geleden werd de menselijke cultuur cumulatief. Kennis werd uitgewisseld en opgebouwd. Na een tijd werd die gezamenlijke kennis zo uitgebreid dat geen enkel individu in staat zou geweest zijn, niet tijdens een lang leven, om een dergelijke kennis op te bouwen of uit te werken op basis van eigen intelligentie en ervaring.
Er kunnen ontelbare voorbeelden gegeven worden van de ontwikkeling van zaken die enkel door samenwerking konden ontwikkeld worden. Henrich geeft deze voorbeelden. – De iglo’s van de Eskimo’s. – De getallen, het schrift – Het telraam
Onze soort werd meer en meer afhankelijk van haar kennis en haar reproductie van kennis. Dat leidde onvermijdelijke tot natuurlijke selectie die individuen bevoordeligde die meest geschikt waren om cultureel te leren. Zij zouden meer kinderen kunnen onderhouden, in leven houden
“Maar deze culturele leermogelijkheden vermenigvuldigen zich tot er een wisselwerking ontstaat tussen dit lichaam van geaccumuleerde culturele informatie en de genetische evolutie die onze anatomie, fysiologie en psychologie heeft gevormd (en nog steeds vormt).” (Pag. 23)
– Dit bracht een snelle ontwikkeling van ons brein mee en een verlengde kindertijd (om meer te leren). – Een lang leven voor vrouwen na de menopauze leven, voldoende tijd om kennis door te geven en de kinderen te helpen.
Ons lichaam veranderde, paste zich aan: voeten, benen, de kuit, heupen, maag, ribben, vingers, ligamenten, kuit, kaak, keel, ogen, tanden en tong. Wij kunnen goed werpen en lange afstand lopen. We hebben vet en zijn fysiek eerder zwak.
We hechten meer belang aan wat onze gemeenschap ons leert of denkt dan aan onze persoonlijke eigenschappen.“Het succes van onze soort zit niet in de kracht van onze individuele geesten, maar in de collectieve hersenen die onze gemeenschappen vormen. Onze collectieve hersenen zijn producten van de synthese van onze sociale en culturele aard, door het feit dat we gemakkelijk van anderen leren.” (Pag. 23)
Voornaamste punten van deze blog – Onze individuele intelligentie is niet zo groot. – Onze collectieve intelligentie is veel groter van onze individuele intelligentie. – Wij een soort zijn die afhankelijk is geworden van haar cultuur. Wij zijn een culturele soort. Wij zijn afhankelijk van onze collectieve intelligentie. – Dit leidde tot genetische veranderingen.
Collectieve Intelligentie (2) Genetische veranderingen, de schouder
Zuidelijk Afrika; Tekening uit de 19de eeuw. Khoi/Hottentotten hebben een dier neergeschoten. Om te jagen zoals de mensen dat kan waren veel genetische aanpassingen noodzakelijk. Eén daarvan was dat de mens gewonde dieren over vele kilometers moest kunnen volgen. Zo was zijn afkoelingssysteem door zweten sterk verschillend van dat van de meest zoogdieren ook roofdieren die over lang afstand kunnen achtervolgen zoal wolven.
De eerste mensen maakten werktuigen en wierpen waarschijnlijk met stenen. Dit onderdeel van hun cultuur leidde tot veranderingen in de hand. De menselijke schouder zou door het werpen van stenen en waarschijnlijk veel later door het werpen van speren ook aanpassingen ondergaan die toelieten beter te werpen.
De speer
Een tak die als stok gebruikt wordt is geen speer. Om effectief te zijn bij de jacht moet een speer een harde punt hebben die door de huid van een dier kan dringen. Dat werd mogelijk toen de mens vuur had leren gebruiken, 1,7 miljoen jaar geleden. Als het uiteinde van een stok in vuur verhard werd kon hij als speer gebruikt worden.[1] De ontwikkeling van de speer maakte jagen veel gemakkelijker. Wij weten niet of speren van in het begin niet enkel als stootwapen maar ook als werpwapen gebruikt werden. Het verschil tussen beide technieken kan groot zijn. Als men een speer als stootwapen gebruikt dan moet men een dier tot op een afstand dat de mens ook moet opletten om niet zelf gekwetst te worden. Runderen, everzwijnen, herten enz. waren in staat om zich te verdedigen. Dat was uiteraard veel moeilijker als de mens zijn speer kon werpen en een dier verwonden op afstand. Enkele van de oudste speren werden gevonden in Schöningen.
“Schöningen (D), de oudste speer en veel meer, 400.000 BP
In Schöningen (Nedersaksen, Duitsland) werd in 1994 in bruinkoollagen een speer ontdekt die 78 cm lang en 3 cm in doorsnede mat. Ze had aan beide zijden een spitse punt. In 1995 werden nog eens zeven houten speren gevonden. Deze zijn veel langer, tussen 1,82 m en 2,5 m lang en 3 tot 5 cm in doorsnede. Van de acht speren zijn er zeven (waaronder ook de eerst gevonden speer) van dennenhout gemaakt. Om de speren te maken werden jonge boompjes gekozen. De speerspitsen zijn aan de basis van deze boompjes gemaakt. Het zwaartepunt ligt telkens in het voorste deel van de speer wat erop wijst dat het werpsperen, geen steeksperen waren. Men kon door de talrijke overblijfselen van fauna en flora de ouderdom tamelijk precies schatten op 400.000 jaar. De speerpunten werden gevonden tussen stenen werktuigen en duizenden beenderresten van grote zoogdieren waaronder 19 complete schedels van
Paarden, mammoeten, runderen, herten, beren maar ook klein wild, reptielen, vissen en vogels. Vele botten tonen sporen van bewerking of werden gebroken met stenen werktuigen.
Dit is het eerste onweerlegbare bewijs dat de mens toen al systematisch, met planning,
Op grote zoogdieren jaagde en daartoe toen al over een grote technische kennis
Beschikte. Aan het Institut für Sport und Sportwissenschaft van de Universiteit van
Heidelberg deed men testen met trouw nagebootste replica en men stelde vast dat deze speren fenomenale werpeigenschappen hadden die kunnen vergeleken worden met die van hedendaagse speren. Het zwaartepunt lag bijvoorbeeld op 1/3de van de lengte van de speren. De vindplaats in Schöningen bewijst dat de mens op dat tijdstip een zeer effectieve jager moet geweest zijn.”
Zie: Marc Vermeersch, de geschiedenis van de mens, Boek 1, van Pan tot Homo, 2014, p. 217-218.
Het is niet duidelijk wanneer de mens in staat was om te jagen op groot wild maar de speer was zeker een noodzakelijk wapen. De speren van Schöningen tonen aan dat de mensen van Schöningen 400.000 jaar geleden waarschijnlijk werpsperen gebruikten om te jagen. Hoe oud de speer is weten we daardoor nog niet. De kans bestaat dat werpsperen eerst in Afrika gebruikt werden. Nieuwe vondsten kunnen duidelijkheid brengen.
Speerwerpen, cultuur, waardoor genetische veranderingen ontstonden
Chimpansees zijn v.w.b. het gooien met stenen of een bal in vergelijking met mensen sukkels. Zij kunnen wel veel beter in bomen klimmen dan onze soort, dat moet ze niet geleerd worden. Het werpen van stenen is bij de mens evenmin aangeboren is. Het wordt aangeleerd, het is cultuur. Er zijn een aantal genetische veranderingen gebeurd die het efficiënt werpen van projectielen door de mens beter maakten.
Aanpassing van de hersenen
Om beter te kunnen werpen waren aanpassingen in de hersenen een voordeel.
Om een steen of een speer goed te kunnen werpen was het een voordeel:
Goede te kunnen mikken op het doel, zich kunnen concentreren en een goede oog-hand coördinatie te hebben.
Richten met een juiste hoek, eventueel rotatie geven aan de speer en rekening houden met de sterkte en de richting van de wind, het terrein (loopt dat bv. af).
Rekening houden met het gewicht van de speer en de specifieke vorm van de speer. Australiërs konden bv. geen rechte speren maken maar waren toch efficiënte speerwerpers, zowel in de jacht als in oorlog.
Daarnaast was uiteraard een grote kennis van de prooidieren en hun gewoontes noodzakelijk.
Snelle aanpassingen in oostelijk Afrika
Er was de afgelopen miljoenen jaren een groot verschil v.w.b. de evolutie van de soorten homininen (waar vandaag van overblijven: Homo, chimpansees en bonobo’s) die uit een gemeenschappelijke voorouder hebben. In westelijk en Midden-Afrika zijn er alleen de Pan (chimpansees en bonobo’s). Er is geen enkele vondst van een andere soort de afgelopen miljoenen jaren.
Dat is in sterk contrast met de evolutie in oostelijk Afrika (van Ethiopië tot Zuid-Afrika).
De evolutie van homininen geeft daar een beeld dat er bv. tussen 2 en 1 miljoen jaar geleden wel acht verschillende types homininen leefden. Sommige, zoals de drie types paranthropen, een soort die ook in bomen bleef leven en voornamelijk plantaardig voedsel at, wat sterke kauwspieren vergde. Die werden aan een beenkam op de bovenkant van de schedel gehouden. Een evolutionaire aanpassing.
Er leefden gelijktijdig ook drie types australopitheken die tweevoetigheid verder ontwikkelden en waarschijnlijk voorlopers waren van Homo. Er leefden iets later ook drie types Homo gelijktijdig, Habilis, Rudolfensis en Erectus (die afstamde van Habilis en/of Rudolfensis). Dit groot aantal soorten homininen was een gevolg van de noodzaak om snelle aanpassingen
Speelde natuurlijke selectie hier een rol? Onvermijdelijk. Het klimaat veranderde de afgelopen miljoenen jaren meer in oostelijk dan in westelijk Afrika. Dat leidde onvermijdelijk tot snelle aanpassingen van de homininen die er leefden. Voordelige aanpassingen vonden snel verspreiding tussen de verschillende soorten waarvan we redelijkerwijs mogen aannemen dat ze onderling vruchtbaar waren en voordelige aanpassingen uitwisselden.[2] De soort die de meest geschikte mutaties ontwikkelde en overnam was uiteindelijk Homo.
Aanpassingen aan de schouder
Toen de voorlopers van de mens rechtop gingen lopen had het menselijk lichaam zich waarschijnlijk al aangepast om beter stenen te kunnen gooien (de bovenarmen waren bv. vrijgekomen) en dit was voordelig voor het werpen van stenen en speren. Rechtop lopen liet ook toe dat de mens zijn heupen beter kon draaien, wat gepaard ging met de nodige aanpassingen, en dat was een voordeel bij het werpen.
Uit Homo erectus ontstond ca. 800.000 jaar geleden Homo heidelbergensis die o.a. naar Europa migreerde. In Afrika evolueerde die ca. 200.000 jaar geleden tot Homo sapiens en in Europa tot Homo neanderthalensis.
Homo erectus had al een aantal fysieke aanpassingen die het hem gemakkelijker maakten om werktuigen te maken en speren te gooien.
“Sommige primaten, waaronder chimpansees, gooien af en toe met voorwerpen, maar alleen mensen gooien regelmatig met hoge snelheid en nauwkeurigheid met projectielen. Darwin merkte op dat de unieke werpcapaciteiten van de mens, die mogelijk werden gemaakt toen het lopen op twee voeten de armen vrij liet, jagers in staat stelde om effectief te jagen met behulp van projectielen. Er is echter weinig aandacht besteed aan de evolutie van het werpen in de jaren sinds Darwin zijn waarnemingen deed, deels vanwege een gebrek aan bewijs van wanneer, hoe en waarom homininen de mogelijkheid ontwikkelden om hogesnelheidsworpen te genereren. Hier gebruiken we experimentele studies over mensen die projectielen werpen om aan te tonen dat onze gooimogelijkheden grotendeels het gevolg zijn van verschillende afgeleide anatomische kenmerken die het mogelijk maken om elastische energie op te slaan in en los te laten uit de schouder. Deze kenmerken verschijnen ongeveer 2 miljoen jaar geleden voor het eerst samen in de soort Homo erectus. Rekening houdend met archeologisch bewijs dat suggereert dat de jachtactiviteit rond deze tijd intensiever werd, besluiten we dat selectie voor het werpen als middel om te jagen waarschijnlijk een belangrijke rol heeft gespeeld in de evolutie van het geslacht Homo.” (…)
“Het is moeilijk vast te stellen wanneer het werpen met hoge snelheid zich voor het eerst ontwikkelde, omdat de eerste projectielen waarschijnlijk rotsen en houten speren (zonder stenen punt) waren. Veel van de afgeleide morfologische kenmerken die menselijke werpers helpen om elastische energie op te slaan, kunnen echter worden beoordeeld aan de hand van fossielen. Deze kenmerken zijn op een mozaïekachtige manier geëvolueerd, sommige zijn van voor het opkomen van Homo. Hoge, ontkoppelde tailles[3] (middels) verschijnen voor het eerst bij Australopithecus als aanpassingen voor de voortbeweging. Lage humorale torsie verschijnt ook bij Australopithecus, waarschijnlijk als gevolg van het loslaten van de armen voor het dragen van gewichten tijdens voortbeweging op vier voeten, en is aanwezig bij de vroege Homo (Fig. 4d). Hoewel er binnen de Australopithecus variatie in schouderoriëntatie bestaat, is een volledig laterale schouderpositie eerst definitief aanwezig in de Homo erectus (Aanvullende aantekeningen 15 en 16). Dergelijke lateraal georiënteerde schouders hebben waarschijnlijk het mechanische voordeel van de rotatiespieren van het schouderblad tijdens het klimmen verminderd, en hadden waarschijnlijk weinig of geen effect op de productie van stenen gereedschap.
Werpprestaties kunnen geprofiteerd hebben van lage, brede schouders, lange benen, en zeer soepele polsen, die allemaal aanwezig zijn bij Homo erectus. Hoewel sommige van deze kenmerken waarschijnlijk werden geselecteerd voor andere functies dan het werpen, zou hun gecombineerde configuratie, die voor het eerst aanwezig is in Homo erectus, kunnen geprofiteerd hebben van werpprestaties door het mogelijk maken van elastische energieopslag in de schouder, wat een selectief voordeel opleverde tijdens de jacht (Aanvullende Opmerking 1). Bovendien was het werpen met hoge snelheid waarschijnlijk een kritische component van een reeks van jachtgedragingen die de vroege leden van het geslacht Homo in staat stelden om te gedijen in nieuwe en gevarieerde habitats, zowel in als buiten Afrika.”[4] Besluit voor deze twee blogs De vaardigheden die de vroege mens en zijn voorlopers ontwikkelden om te jagen en zich te verdedigen leidde tot het maken en het gebruik van werktuigen. De leidde tot genetische aanpassingen van de hand en de schouder maar ook in de hersenen. Wie succesvol wilde jagen moest de gewoontes van dieren kennen, zich goed kunnen oriënteren in een landschap, de anatomie van de dieren kennen om ze in stukken te snijden enz. Elke voordelige mutatie om deze zaken tot stand te brengen was een evolutionair voordeel. In oostelijk Afrika leefde meerdere soorten homininen. De onderlinge competitie dreef de evolutie waarschijnlijk sneller vooruit. Daarbij hadden ze nog het voordeel dat ze voordelige eigenschappen tussen verschillende soorten konden uitwisselen of overnemen.
Dr. Marc Vermeersch – marc.vermeersch@gmail.com
[1] Over het oudste gebruik van het vuur, zie: Marc Vermeersch, van Pan tot Homo, 2014, “Een grote technologische ontdekking: het vuur” en “‘De oudste sporen: 1.700.000 jaar oud. In: Marc Vermeersch, van Pan tot Homo sapiens, p.174-179
[2] Dit is een punt dat duidelijk werd door DNA-onderzoek van Homo sapiens, de neanderthalers en de Denisovanen. Ik ben al langer aan het werken aan een blog over dit punt.
[3]De taille is het deel van de buik tussen de ribbenkast en de heupen. Bij de meeste mensen is de taille het smalste deel van de romp. (Wiki NL taille)
[4]Neil T. Roach et al., Elastic energy storage in the shoulder and the evolution of high-speed throwing in Homo, Nature, N° 498, p. 483–486, 27 June 2013.
Collectieve Intelligentie (1) Genetische veranderingen en werktuigen
Links de hand van een chimpansee, rechts van een mens. Bij de mens zijn de vingers en de hand korter geworden. Hij verplaatste zich zelden in bomen. De duim was beweeglijker geworden, net als de vingers. De hand was als een precisie-instrument.
Af en toe wordt een boek uitgegeven dat voor de studie van de geschiedenis van de mens grensverleggend is. Dat was in een recent verleden het geval met Jared Diamond’s ‘Paarden, zwaarden en ziektekiemen’, David Anthony’s ‘The Horse, the Wheel, and Language’ en Tom Holland’s ‘Heerschappij’.
Een boek van die klasse is Joseph Henrich’s ‘L’intelligence collective. Comment expliquer la réussite de l’espèce humaine’. Ik las het in de Franse vertaling. Het Engelstalige boek verscheen in 2016. Het had als titel ‘The Secret of Our Success: How Culture Is Driving Human Evolution, Domesticating Our Species and Making Us Smarter’. Het steunt op onderzoek dat de afgelopen 30 jaar door meerdere researchers werd ondernomen.
De mens is individueel behoorlijk slim maar is collectief veel slimmer, hij heeft collectieve intelligentie die veel groter is. Hij doet beroep op de kennis van veel andere mensen en hij kan kennis accumuleren. Dat is de belangrijkste reden dat de mensheid erin slaagde haar cultuur zo sterk te ontwikkelen.
Een andere stelling is dat het de menselijke cultuur was die sedert de opkomst van de mens en de laatste voorlopers van mens de belangrijkste genetische veranderingen teweegbracht.
Cultuur bij dieren Sommige diersoorten hebben cultuur. Dit is gedrag dat niet aangeboren maar aangeleerd is. Bv. bij chimpansees komt het voor in sommige groepen maar niet in allemaal. Het zijn praktijken die binnen dezelfde soort van groep tot groep kunnen verschillen en aangeleerd worden. In de savanne van Senegal, in Fongoli, jagen chimpansees op aapjes met zelf gemaakte stokken die als speertjes worden gebruikt. (Galago’s, in het Engels ook bekend als ‘bush babies’, zie: https://en.wikipedia.org/wiki/Galago )[1]
In sommige chimpanseegroepen kraakt men harde noten door er met een steen op te slaan. In een aantal groepen hebben mannetjes de gewoonte de vrouwen vaak te slaan.
Niet aangeleerd maar aangeboren is het gedrag van vogels om nesten te bouwen, aangeboren is bij de koekoek om zijn ei in het nest van een andere vogelsoort te leggen.
Cultuur leidde tot genetische veranderingen
Het gebruik van stenen als werktuig en/of als wapen
3,7 miljoen jaar geleden wijzen voetsporen in vulkanische as achtergelaten in Laetoli, Tanzania, dat (waarschijnlijk) australopitheken al goed rechtop konden lopen. De australopitheken waren voorlopers van de mens. Door rechtop te lopen kwamen de armen vrij om dingen te dragen, een groot voordeel. Mogelijk gebruikten de australopitheken hun vrijgekomen handen ook om stenen naar dieren te werpen of, ter verdediging, naar andere australopitheken.
Stenen kunnen een zeer gevaarlijk wapen zijn die dieren of homininen ernstig kunnen kwetsen en zelfs uitschakelen. Stenen worden overigens tot vandaag als wapen gebruikt in betogingen. Wie een steen in zijn gezicht krijgt kan zwaargewond geraken. Wij weten niet of de directe voorlopers van de mens stenen vaak als wapen gebruikten maar rechtop lopen had als voordeel dat de handen permanent vrijkwamen om te werpen en dat de schouder en de heupen gedraaid konden worden. Dat is slechts in beperkte mate het geval bij viervoeters. Chimpansees gebruiken takken als een stok, als een wapen.
De overgang tussen stenen selecteren om te gooien en het maken van werktuigen is misschien niet zo groot als op het eerste gezicht lijkt. Voorlopers van de mens die stenen gebruikten zullen stenen gezocht hebben die goed in de hand lagen. Vonden ze die niet dan konden ze die eventueel maken door stenen tegen bv. een rotswand te gooien tot ze braken. Dat is een eenvoudige manier om werktuigen te maken.
De voorlopers van de mens en chimpansees gebruikten ook werktuigen bv. om met een stok termieten te vissen. Een ander houten werktuig was de graafstok. Daarmee werden wortels en knollen opgegraven, een nieuw soort voedsel voor de homininen in oostelijk Afrika.
We mogen redelijkerwijs aannemen dat homininen die stenen als wapen gebruikten succesvoller waren dan homininen die dit niet deden. Het liet hen toe beter te overleven, door meer vlees te eten en een betere verdediging te hebben. Dat bracht mee dat ze meer kinderen konden krijgen die beter overleefden. Minder mensen stierven in gevechten met dieren. Ze hadden een evolutionair voordeel.
Genetische aanpassingen voor het gebruik van werktuigen
Genetische veranderingen ontstaan doordat op een gen een verandering, een mutatie, ontstaat. Dat gebeurt regelmatig. Veel van die veranderingen hebben geen gevolgen voor wat betreft de eigenschappen van mens of dier. Maar sommige mutaties hebben dat wel. Als die veranderingen voordelig zijn, bv. een verandering in de arm die toelaat verder of harder te gooien, dan is dat een voordeel bij de jacht. Het kan ook een mutatie zijn die toelaat de afstand tot een prooi preciezer in te schatten als die loopt aan 30km/uur. Verder en harder gooien kan in geweldsituaties, confrontaties met dieren en andere mensen een beslissend voordeel geweest zijn.
Een dergelijk voordeel zal toelaten beter te jagen, meer vlees en vet te eten en zo meer mensen te voeden en meer kinderen groot te brengen.
Mensen die dankzij genetische veranderingen meer vlees of plantaardig voedsel bekwamen, mensen die gewelddadige confrontaties wonnen dankzij nieuwe aangepaste capaciteiten voor het gebruik van wapens hadden meer kansen om te overleven. Meer van hun kinderen konden de volwassen leeftijd bereiken en zich voortplanten. Zo konden nieuwe positieve eigenschappen zich verspreiden onder de voorlopers van Homo en onder Homo zelf.
De verandering van de hand
De hand van de homininen veranderde sterk na de splitsing van Pan en voorlopers van de mens, bv. bij de australopitheken. Toen Homo verscheen, bijna 3miljoen jaar geleden, zou de hand verder veranderen. Het gebruik en het maken van werktuigen werd noodzakelijk. Na het opkomen van de acheuleaanse techniek voor stenen werktuigen.
Wij hebben een zeer fijne controle over onze handen en vingers, een precisiegreep. Dat is bv. nuttig om een draad door het oog van de naald te steken. (Wat door Homo sapiens waarschijnlijk in gebruik is sedert 61.000 jaar geleden in Europa. In de Denisova Grot werd een naald gevonden, een aanduiding voor de intelligentie van de Denisovanen, die ca. 50.000 jaar oud is.
De duim is bij Homo veel langer dan bij Pan. Hij kan in vergelijking met chimpansees veel onafhankelijker bewogen worden. Wij kunnen bv. met onze duim onze kleine vinger aanraken.
Ook hier is het de natuurlijke selectie ervoor zorgde dat de menselijke hand evolueerde. Toevallige genetische mutaties die voordelig waren leidden tot betere werktuigen die meer voedsel opbrachten en/of een betere verdediging. Wie voordelige mutaties had kon meer kinderen groot brengen, die beter in leven blijven. Zo werden de voordelige mutaties verspreid.
Dr. Marc Vermeersch – marc.vermeersch@gmail.com
Bron: Matthew W. Tocheri, Caley M. Orr, Marc C. Jacofsky, Mary W. Marzke, The evolutionary history of the hominin hand since the last common ancestor of Pan and Homo, Journal of Anatomy, Volume 212, Issue 4, April 2008, p. 544–562.
[1]Mary Roach, On the savannas of Senegal, chimpanzees are hunting bush babies with spearlike sticks. National Geographic, 2008, April.
