Aflevering 7 van ‘het verhaal van Vlaanderen’, de Brabantse omwenteling, de Boerenkrijg

3. De Brabantse Omwenteling van 1789

Dat in Breda geoefend werd voor een opstand in onze contreien, met takken, zonder geweer, was nieuw voor mij.

De kenmerken die gegeven werden van het land aan het einde van de 18^de eeuw waren bedroevend. “De pastoor zegt ons wat we moeten denken, voelen.” Dit is een kort-door-de-bochtredenering. De positie van de kerk was sterk in Vlaanderen maar was niet sterker dan voor de reformatie. De maatschappij telde, weliswaar zeer langzaam, meer en meer mensen die in toenemende mate kritisch stonden tegenover de heersende machten, de burgerij, de adel en de kerk. De invloed van de Verlichting was niet gestopt aan de landsgrenzen. De invloed van de Encyclopedie, Voltaire, Rousseau, Montesquieu was ook hier groot en voornamelijk Frans. De invloed van het Frans reikte tot in Rusland en was toen misschien het kleinst in Groot-Brittannië. In het prinsbisdom Luik was die invloed zelfs groot te noemen. Het prinsbisdom was achthonderd jaar onafhankelijk gebleven. Een korte vermelding van dit feit had in het programma mogen vermeld worden.

De belangrijkste gebeurtenis van 1789 was ongetwijfeld de Franse Revolutie. In juli 1789 werd de Bastille bestormd. Het is sterk dat de aanloop voor de Brabantse Omwenteling vroeger, al in mei 1789,  gelegd werd. Het zou pas drie maanden later, op 27 oktober 1789, zijn dat de eerste gewapende confrontatie gebeurde en daarbij zullen de opstandelingen waarschijnlijk veel moed geput hebben uit wat de Franse revolutionairen bereikt hadden. Dat de Franse Revolutie in deze aflevering niet vermeld werd mag aangerekend worden als een fout.

Uit Wikipedia:

“In mei 1789 werd het geheime genootschap ‘Pro aris et focis’ (voor outer en heerd) opgericht. Hendrik van der Noot verzamelde een legertje in Breda in Staats-Brabant. Onder leiding van generaal Jan Andries vander Mersch trok dat Keizers-Brabant binnen. In de eerste veroverde (of bevrijde) gemeente, Hoogstraten, publiceerde Van der Noot op 24 oktober 1789 zijn Manifest van het Brabantse Volk. De opstandelingen namen op 27 oktober Turnhout in, waar de inwoners zelf een tegenaanval van het keizerlijke leger afsloegen in de Slag bij Turnhout (1789). Daarop volgde de belegering van andere strategische steden, maar uiteindelijk trok Vander Mersch zich weer terug over de grens.

Het nieuwe aanvalsplan van de patriotten richtte zich op het graafschap Vlaanderen. Van 13 tot 16 november namen opstandige troepen bij verrassing Gent in tijdens de Vier Dagen van Gent. Enkele dagen later volgden Tienen en Diest. Op 17 november verlieten de landvoogden Brussel, het begin van de uittocht van Oostenrijkse ambtenaren. De veelal in het land zelf gerekruteerde soldaten deserteerden massaal uit het regeringsleger. Bergen kwam op 21 november in opstand, zodat Brussel dreigde omsingeld te raken. De keizer deed nog een verzoeningspoging door de Henegouwse en Brabantse charters te herstellen. Op 10 december kwamen de bevolking van Brussel en de boeren van de omliggende gemeenten in opstand. De restanten van het leger trokken zich terug op de citadels van Luxemburg en Antwerpen.”

4. De boerenkrijg, 1798

Uit Wikipedia:

“De Boerenkrijg, ook Beloken of Besloten tijd geheten, was een opstand in 1798, tijdens de Franse tijd, van de landelijke bevolking tegen het door de Fransen in de Zuidelijke Nederlanden gevestigde staatsgezag. De opstand vond zijn oorzaak in de misnoegdheid over de aantasting van aloude gewoontes, rechten en voorrechten, in het bijzonder over de antigodsdienstige politiek en de plundering van het land. De wet van 5 september 1798 op de algemene dienstplicht was de druppel die de emmer deed overlopen. De opstandelingen hadden als leuze Voor Outer en Heerd (“voor altaar en haard”, dit betekent: “voor Kerk en gezin”). Ze werden door de Fransen brigands (struikrovers) genoemd.

De repressie door het Franse regime was bijzonder hard. Vergeleken met de vele honderdduizenden doden bij de opstand in de Vendée enkele jaren voordien was de Boerenkrijg slechts een schermutseling. Eind 1798 was het verzet al over zijn hoogtepunt heen, hoewel het op sommige plaatsen nog tot 1799 werd voortgezet. De opstand was in feite al na twee maanden met geweld de kop ingedrukt.”

Er wordt of werd door sommigen minachtend gedaan over de Boerenkrijg maar daar is geen enkele reden voor. Veranderingen die van bovenuit met dwang worden opgelegd hebben weinig kans op slagen. Dat had de Oostenrijkse keizer Jozef II, die het staatshoofd was van de verschillende Vlaamse graafschappen en hertogdommen.

4. De boerenkrijg, 1798

Uit Wikipedia:

“De Boerenkrijg, ook Beloken of Besloten tijd geheten, was een opstand in 1798, tijdens de Franse tijd, van de landelijke bevolking tegen het door de Fransen in de Zuidelijke Nederlanden gevestigde staatsgezag. De opstand vond zijn oorzaak in de misnoegdheid over de aantasting van aloude gewoontes, rechten en voorrechten, in het bijzonder over de antigodsdienstige politiek en de plundering van het land. De wet van 5 september 1798 op de algemene dienstplicht was de druppel die de emmer deed overlopen. De opstandelingen hadden als leuze Voor Outer en Heerd (“voor altaar en haard”, dit betekent: “voor Kerk en gezin”). Ze werden door de Fransen brigands (struikrovers) genoemd.

De repressie door het Franse regime was bijzonder hard. Vergeleken met de vele honderdduizenden doden bij de opstand in de Vendée enkele jaren voordien was de Boerenkrijg slechts een schermutseling. Eind 1798 was het verzet al over zijn hoogtepunt heen, hoewel het op sommige plaatsen nog tot 1799 werd voortgezet. De opstand was in feite al na twee maanden met geweld de kop ingedrukt.”

Er wordt of werd door sommigen minachtend gedaan over de Boerenkrijg maar daar is geen enkele reden voor. Veranderingen die van bovenuit met dwang worden opgelegd hebben weinig kans op slagen.

De verplichte inlijving in het Franse leger

De verplichte inlijving in het Franse leger stootte op verzet en lag zeker mee aan de basis van de opstand.
Net als de verplichte tewerkstelling in Duitsland vanaf 1942 veel jongeren bij het verzet deed aansluiten of onderduiken. Een oom van mij, Michel Devacht, dook onder in 1942. Hij werd door zwarten verraden, kreeg een kogel in de rug en moest na genezing toch naar Duitsland voor de verplichte arbeid. Toen hij enkele jaren overleed zat de kogel nog in zijn rug.

Mijn vader, Leon Vermeersch, vluchtte ook in 1942 naar familie in Frankrijk, in de omgeving van Reims, en bleef er tot september 1944 ondergedoken leven. Een andere nonkel, Ivo Vermeersch, begeleidde of smokkelde tamelijk wat achttienjarigen over de grens met Frankrijk. Er was veel familie in Frankrijk, van Reims tot Normandië. Zijn beste vriend werd een week voor de aankomst van de geallieerden in Zwevezele verraden door zwarten, opgepakt om in een concentratiekamp in Duitsland vermoord te worden.Toen ik in september vorig jaar hoorde dat Poetin met een mobilisatie van 300.000 jonge mannen zijn leger wou versterken bleek zo goed als direct dat ook deze mobilisatie op veel weerstand stootte; Tussen 200.000 à 300.000 Russen vluchtte weg uit Rusland. Velen van hen waren hoog geschoold. Velen doken onder. Wij weten sedertdien dat Russische soldaten dienen als kanonnenvoer en dat de gevangen in de Wagner SS nog hogere, extreem hoge, verliezen lijden. Dit kan uiteraard niet blijven duren. Het moeilijkste bij dergelijke omstandigheden is een voorspelling maken wanneer Poetin zal afgezet of afgeschoten worden. Er zijn niet veel waarnemers.

1830

Bij de Belgische Revolutie van 1830 had men ook mogen vermelden dat de kerk ook voor een scheiding van de Nederlanden was en de opstandelingen actief steunde.

Dr. Marc Vermeersch – marc.vermeersch@gmail.com