masker van de vooroudercultus Kongo
Recent kon men op Canvas de derde aflevering zien van Bonjour Congo. Deze aflevering van bood rijk materiaal voor verdere analyse.
Rudi Vranckx vaarde verder de Kongostroom op, tot diep in het hart van het tropisch regenwoud. Men maakte er ook kennis met aspecten van het geloof van de Kongolezen vóór de Europeanen er aan kwamen. Vranckx interviewde er Flori Frépont, een Belgische ontwikkelingshelper.
Bij het oude onderzoekscentrum van Yangambi was een heilig woud. Frépont: “Hier zijn we in een heilig woud, men heeft me altijd uitgelegd dat dit een heilig woud is. Dat hebben ze me altijd zo uitgelegd want het is voorbehouden aan bepaalde geesten. Een mens overlijdt, hij sterft niet. Een mens sterft nooit. Zijn geest, zijn ziel, zijn energie worden overgebracht. Ze kunnen zeer goed in een andere mens overgebracht worden maar ze kunnen zich ook bevinden in het heilig woud. En het is daarom, toen ik eerst leefde in het kleine arbeiderskam, als er een lichaam naar buiten moest gebracht worden voor een rouw werden alle kinderen opgesloten. »
Rudi Vranckx “Jij ook?”
Flori Frépont: “En ik ook, want men wilde niet dat dit mij zou overkomen.” (bezeten raken)
“Je mag de voorouders niet storen want als je ze stoort wordt je ziek. De enige manier om je met zo’n verstoorde voorouder te verzoenen is een plant nemen en er een bad mee nemen (of wat), of ze op eten.(…)”[1]
De rebellen hebben nog altijd schrik van de geesten van de voorouders en lieten het heilig woud intact.
De tocht van Rudi Vranckx bracht hem verder naar Yakoko. Daar ontmoette hij Moïse, le libérateur (Mozes de bevrijder), die beweerde de reïncarnatie van Emery Patrice Lumumba te zijn én de zwarte Jezus Christus. Lumumba was vermoord op 17 januari 1961. Moïse was dezelfde dag geboren.
Dit zijn interessante, leerrijke fragmenten in de reportage. Men kan er uit afleiden dat de oudste religie van de wereld, de vooroudercultus, ook in Kongo tot vandaag bestaat. Er zijn in Bonjour Congo heel wat aspecten van die cultus aan bod gekomen.
In de vooroudercultus worden de voorouders vereerd. Dat gebeurt vandaag nog in onder andere China, Viëtnam en andere Oost-Aziatische landen. Allerzielen en Allerheiligen bij ons passen in dezelfde traditie.
Omdat de vooroudercultus wereldwijd voorkomt bestond hij onvermijdelijk voor de moderne mens Afrika verliet, ongeveer 80.000 à 65.000 jaar geleden. De religie hield in dat men er van overtuigd was dat mensen een ziel hadden. Deze ziel kon na de dood overgaan in een nieuw geboren kind, kon dus reïncarneren. Vandaag gelooft men in Tibet nog dat b.v. de ziel van de Dalai Lama of de Panchen Lama na hun dood reïncarneert in een nieuw geboren kind. In het hindoeïsme kan een ziel van een dier naar een mens of omgekeerd verhuizen. Dat is het wat Flori Frépont uitlegt over het geloof van de Kongolezen. “Een mens overlijdt, hij sterft niet. Een mens sterft nooit. Zijn geest, zijn ziel, zijn energie worden overgebracht.” Een ziel van een overledene kan ook blijven rondzwerven op de plaats van overlijden. Die plaatsen werden vaak gemeden omdat men schrik had van de zielen van de voorouders. Op die manier ontstonden wat Flori Frépont vermeldt als “heilige bossen, heilige bomen en heilige rivieren“. In onze streken waren eiken vaak heilige bomen maar bergen, meren of rotsen konden dezelfde taak vervullen. De reden dat kinderen moesten beschermd worden als iemand overleed kan geweest zijn dat ze moesten beschermd worden tegen boze geesten. Een ziel van een overledene van de eigen clan zou geen clanlid aanvallen. Iemands dood kon echter veroorzaakt zijn doordat een kwade ziel of boze geest[2] bezit van hem/haar had genomen en zo zijn/haar dood had veroorzaakt. Vandaag worden in Afrika zeker tientallen, waarschijnlijk honderden misschien duizenden mensen, waaronder veel kinderen vermoord omdat men gelooft dat ze bezeten zijn door boze geesten. De mogelijkheid om bezeten te zijn wordt tot vandaag ook aanvaard in het christendom en de islam. In België zijn de afgelopen jaren verschillende doden en gewonden gevallen bij islamitische duiveluitdrijvingen. Het is niet lang geleden dat een katholieke duiveluitdrijving gebeurde in het Belgisch voetbal.
Als Moïse, le libérateur, beweert dat hij geboren is op dezelfde dag als Patrice Lumumba dan speelt hij in op het oude geloof dat zielen reïncarneren, dus waarom niet in hem? Zijn houding is wezenlijk niet anders dan die van Tibetaanse monniken die denken te weten in welk nieuw geboren kind de ziel van een overleden Lama is verhuisd.
Een ander aspect van de vooroudercultus komt in de uitzending ook – zeer kort – aan bod. Als de oud-kolonel van de simba’s[3] zegt dat “Jullie[4] moeten oppassen voor onze voorouders.” Dan steunt hij zich op een aspect van de vooroudercultus: de voorouders beschermen hun nakomelingen tegen vijanden. Voorouders steunen hun nakomelingen tegen hun vijanden.
Een laatste punt. Wat zal Moïse, de nieuw zwarte Jezus brengen? Materiële welvaart. Rudi Vranckx: “Zijn duizenden volgelingen geloven rotsvast dat hij van Afrika het beloofde land zal maken”. Dit is een gemeenschappelijk punt van alle religies. Aan de basis zijn ze een onderdeel van het ideologisch systeem van de mensheid. Ze zijn een onderdeel van de reproductie van de mens en dat was tot voor kort voor bijna alle mensen, vandaag nog voor de overgrote meerderheid, in de eerste plaats voldoende voedsel, onderdak enzovoort.
Niet in het minst in Afrika.
Waar werd in het Belgisch voetbal vrij recent een duivel uitgedreven om nederlagen te stoppen? Mail voor het antwoord.
Meer weten over de vooroudercultus en religie?
Marc Vermeersch, De geschiedenis van de mens. Deel I, Jagers en verzamelaars. Boek 2, de maatschappij van jagers en verzamelaars, 472 pagina’s. ISBN 978 908 134 7716.
Onder andere: Religie, een onderdeel van de ideologie, enHet ontstaan van de oudste religie, de vooroudercultusp.400-438
Men kan nog een en ander bekijken op:
http://congo.canvas.be/programma/afl-3/
Andere artikels over religie op deze blog:
De oorsprong van ideologie en religie
En:
mensenoffers in vroege landbouwstaten (1) Sumer, India en China
mensenoffers in vroege landbouwstaten (2) van Kreta tot Inca
Marc Vermeersch's Blog 